این ویدئوها نمادی از چگونگی شدت‌گرفتن ناگهانی درگیری‌هایی‌ هستند که مدت سه دهه به طور متناوب بالا گرفته و خاموش‌ شده‌اند علاوه بر آن موجب شدند سو‌ءظن‌‌هایی در رابطه با استفاده جمهوری آذربایجان از پهپادهای بایراکتار ساخت ترکیه هم شکل بگیرد، اقدامی که با انتقادها در سطح جهانی روبرو بوده است.

وزارت دفاع جمهوری آذربایجان تصاویری منتشر کرده که توسط پهپادهای شناسایی فیلمبرداری شده‌اند و موقعیت اهداف را نشان می‌دهند. آن‌ها ویدئوهایی هم از هواپیماهای بدون سرنشین "کامی‌کازه" منتشر کرده‌اند.

پهپادهای کامی‌کازه هواپیماهای بدون سرنشین موسوم به پهپادهای انتحاری هستند که بعد از شناسایی موقعیت هدف خود، به سمتش می‌روند و آن‌ را با انفجار منهدم می‌کنند. هم جمهوری آذربایجان و هم ارمنستان اخیرا در حال ذخیره سلاح بوده‌اند، هر چند جمهوری آذربایجان در این زمینه نسبت به ارمنستان فعال‌تر بوده و به طور ویژه روی سیستم‌های پهپادی تمرکز داشته است.

بایراکتار

از زمان تشدید درگیری‌ها میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در هفته‌های اخیر، پهپاد "بایراکتار تی‌بی۲" ساخت ترکیه بیش از سایر هواپیماهای بدون سرنشین سر و صدا به پا کرده است. کارشناسان می‌گویند اغلب ویدئوهایی که ارتش جمهوری آذربایجان از حملات به منطقه قره‌باغ منتشر کرده، توسط این نوع پهپاد‌ فیلمبرداری شده است.

این پهپاد که چند سال پیش توسط شرکت ترکیه‌ای " بایکار" ساخته شد، می‌تواند به صورت خودگردان عمل کند و برای شناسایی و مکان‌یابی هدف مورد استفاده قرار بگیرد.

تی‌بی‌۲ یکی از ستاره‌های بازار پهپادها به حساب می‌آید. ترکیه در فوریه ۲۰۲۰، در جریان عملیات " سپر بهار" در سوریه و پیش از آن در جنگ علیه نیروهای شورشی خلیفه حفتر در لیبی از این پهپادها استفاده کرد.

اوکراین یکی از خریداران این پهپاد بوده و بنابر گزارش خبرگزاری رسمی ترکیه، در روز ششم اکتبر، صربستان هم به این هواپیماهای بدون سرنشین علاقه نشان داده است.

هر چند کارشناسان اطمینان دارند تصاویر انهدام خودروهای زرهی ارمنستان را بایراکتار تی‌بی‌۲ فیلمبرداری کرده، اما رسما تایید نشده که این پهپادها به زرادخانه ارتش جمهوری آذربایجان تعلق دارند.

الهام علی‌اف، رییس‌جمهوری این کشور روز ۵ اکتبر اعلام کرد که کشورش تعدادی پهپاد ساخت ترکیه در اختیار دارد اما اسناد مربوط به خرید و دریافت آن‌ها منتشر نشده است. در ماه ژوئن، برخی رسانه‌ها گزارش دادند وزارت دفاع جمهوری آذربایجان امیدوار است این پهپادها را در آینده تحویل بگیرد.

آندری فرولوف، کارشناس نظامی اهل روسیه و سردبیر مجله روسی " صادرات تسلیحات" (Eksport Vooruzheniy) می‌گوید جمهوری آذربایجان یا این هواپیمای بدون سرنشین را به طور مخفیانه در زرادخانه خود انبار کرده و یا آن‌ها را کمی پیش از شروع درگیری‌های اخیر تحویل گرفته است.

دعوا بر سر پهپاد

نبود اطلاعات رسمی در مورد صادرات و بکارگیری پهپادهای ساخت ترکیه احتمالا به این دلیل است که آن‌ها از فناوری‌ کشور ثالث استفاده می‌کنند. کانادا که تجهیزات مورد استفاده در تولید پهپاد را به ترکیه می‌فروشد، چند روز پیش اعلام کرد به دلیل سوء ظن نسبت به استفاده از فناوری نظامی خود در درگیری‌های قره‌باغ، مجوز صادرات سلاح به ترکیه را به حالت تعلیق در می‌آورد.

به گفته سازمان غیردولتی "پراجکت پلاوشیرز" کانادا، تصاویر حملات پهپادی به منطقه قره‌باغ نشان می‌دهد هواپیمایی که آن‌ها را به ثبت‌ رسانده از تجهیزات تولید شده در بخش کانادایی شرکت ‌"ال-۳ هریس تکنولوژیز" استفاده کرده است. ال۳‌هریس تکنولوژیز یک پیمانکار دفاعی و فناوری اطلاعات چندملیتی است.

ترکیه در پاسخ به این اقدام کانادا، این کشور عضو ناتو را به اتخاذ استاندارد دوگانه و سرپیچی از اصول ائتلاف نظامی متهم کرده است.

بازی پهپادها: از شناسایی تا حمله

ارتش جمهوری آذربایجان از انواع دیگری از هواپیماهای بدون سرنشین هم استفاده می‌کند. به گفته مرکز مطالعات پهپادها در کالج بارد در آمریکا، این کشور دو فروند هرون ‌تی‌پی، ۱۰ فروند هرمس ۴۵۰۷، ۱۰۰ فروند اسکای استرایکرز و ۵۰ فروند هاروپ که همگی پهپادهای ساخت اسرائیل هستند را در اختیار دارند.

شرکت اسرائیلی- آذربایجانی " آزاد سیستمز" پهپاد شناسایی ارو‌استار و پهپاد‌های انتحاری اوربیتر۱‌-ک و اربیتر-۳ را تولید کرده است. علاوه بر این دو پهپاد دوربرد هرمس ۹۰۰ هم ساخته که در گارد ساحلی مستقر شده‌اند.

راب‌ لی، پژوهشگر نظامی در دانشگاه کینگز کالج لندن به بخش روسی بی‌بی‌سی گفت تفاوت اصلی میان جنگ اخیر قره‌باغ و درگیری‌ها پیشین در این منطقه استفاده از پهپادهای تهاجمی است که توانایی انداختن بمب دارند. جمهوری آذربایجان پیش از این فقط از پهپادهای انتحاری استفاده می‌کرد.

در ویدئویی که ارمنستان منتشر کرده، یک موشک ضد‌هوایی به هواپیمایی شبیه به هواپیمای دوباله آنتونوف ای‌ان-۲ - که طراحی و تولید آن به دوران اتحاد جماهیر شوروی بازمی‌گردد- برخورد می‌کند. رسانه‌ها می‌گویند این احتمالا هواپیمایی بدون سرنشین است که با هدف فریب پدافند‌های هوایی و شناسایی موقعیت آن‌ها طراحی شده است.

ارمنستان پهپاد نمی‌خرد

آندری فرولوف می‌گوید ارمنستان به تازگی هواپیمای بدون سرنشین نخریده، احتمالا به این دلیل که خطر پهپادهای جمهوری آذربایجان را دست کم گرفته است: " آن‌ها از هیچ برنامه‌ای برای خرید هواپیمای بدون سرنشین خبر نداده‌اند. از آنجایی که روسیه چنین چیزی در اختیار نداشت،‌ مجبور بودند سراغ چین یا ایران بروند. اما پول حرف اول را می‌زند- ارمنستان می‌تواند از طریق وام‌های ویژه از روسیه خرید کند و این در حالیست که معامله با چین کار سخت‌تری است. اما از پهپادهای تولید خودشان که در موردش حرف می‌زنند، اثری نیست."

منبع تصویر،LT.CJDBY.NET

ارمنستان یک نوع پهپاد شناسایی سبک‌ به نام کرونک (به معنای درنا) تولید می‌کند. مشخص نیست چه تعداد از این پهپادها در درگیری‌های قره‌باغ به کار گرفته می‌شوند.

فرولوف می‌گوید ارمنستان چند سامانه موشکی کوتاه برد زمین به هوای "تور" خریداری کرده که در مقابله با هواپیماهای بدون سرنشین موثر هستند. هرچند هیچ گزارشی مبنی به استقرار آن‌ها در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ وجود ندارد.

چندین فروند موشک زمین به هوای "اوسا" و "استرلا" که در دوران اتحاد جماهیر شوروی طراحی شده‌اند در منطقه قره‌باغ مستقر هستند و تعدادی از پهپاد‌های متعلق به جمهوری آذربایجان را منهدم کرده‌اند.

پهپادها به جمهوری آذربایجان کمک کرده‌اند؟

جمهوری آذربایجان ده‌ها فیلم ویدئویی از حملات پهپادی خود به اهدافی در ارمنستان منتشر کرده است. بخش عمده این اهداف خودروهای زرهی بوده‌اند و تعداد کمی انبار اسلحه و پرسنل نظامی مورد حمله قرار گرفته‌اند. علاوه بر این سامانه‌های موشک‌ ضد هوایی اوسا و استرلا هم هدف این حملات بوده‌اند.

منبع تصویر،AZERBAIJAN MOD

اما این که چند فروند سامانه موشکی در منطقه قره‌باغ مستقر است و حملات پهپادی جمهوری آذربایجان تا چه حد به دفاع ضد هوایی ارمنستان ضربه زده، موضوعی نامشخص است.

علاوه بر این، سامانه‌های موشکی اوسا و استرلا در زمینه مبارزه با حملات پهپادی نقش چندان تعیین‌کننده‌ای ایفا نمی‌کنند.

راب لی از دانشگاه کینگز کالج لندن می‌گوید: " فیلم‌های زیادی از برخورد پهپادها با موشک‌های اوسا و استرلا که در واقع سامانه‌های پدافند هوایی قدیمی هستند، دیده‌ایم. آن‌ها احتمالا برای ردیابی پهپادهای تی‌بی‌۲ در رادارهای خود دیوانه‌وار تلاش کردند اما این موشک‌ها برای مقابله با هلیکوپترها و هواپیماهای جنگی طراحی شده‌اند و به همین دلیل در ردیابی هواپیماهایی بدون سرنشین کوچک مشکل دارند. در واقع یکی از وظایف این هواپیماهای بدون سرنشین به احتمال زیاد از کار انداختن پدافندهای هوایی قره‌باغ است."

منبع تصویر،AZERBAIJAN MOD

به گفته ویکتور موراخوفسکی، کارشناس نظامی اهل روسیه، پدافندهای هوایی منطقه قره‌باغ نسبت به سیستم‌های دفاع هوایی مستقر در ارمنستان قدرت بسیار کمتری دارند. پدافند هوایی این منطقه از چندین سامانه قدیمی تشکیل شده و فاقد یک میدان راداری قدرتمند است به همین دلیل پهپادها بدون خطر می‌توانند در آن حرکت کنند.

" اما همانطور که طرف دیگر (جمهوری آذربایجان) خود به خوبی می‌داند، تمامی سیستم‌های دفاع هوایی قره‌باغ را منهدم نکرده است. به همین دلیل هواپیماهایی که توسط خلبان هدایت شوند بر فراز میدان جنگ نمی‌بینیم و جمهوری آذربایجان هوایپماهای جنگی یا هلیکوپترهای جنگنده به منطقه نفرستاده است."

ویدئوهای حملات پهپادی به اهدافی در منطقه قره‌باغ بر فضای مجازی تاثیر زیادی گذاشته و به موضوعی داغ و فراگیر در شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده اند. اما موراخوفسکی می‌گوید نباید بر اساس این ویدئوها در مورد میزان کارآمدی هواپیماهای بی‌سرنشین کوچک قضاوت کرد چون " تصاویر مربوط به عملیات‌های ناموفق این پهپادها و یا حمله به آن‌ها را منتشر نمی‌کنند."

آیا می‌توان از خود در برابر پهپاد دفاع کرد؟

راب‌ لی، کارشناس نظامی ساکن لندن معتقد است این حملات پهپادی احتمالا خسارات شدیدی به ارمنستان وارد کرده ( هر چند جزئیات دقیق آن مشخص نیست)، " اما معنایش این نیست جمهوری آذربایجان می‌تواند پیروزی‌های تاکتیکی خود با پهپادهای تی‌بی‌۲ را به موفقیت‌های راهبردی یا دستاوردهای ارضی تبدیل کند."

منبع تصویر،EPA

ویکتور موراخوفسکی می‌گوید با این که پهپادها نوع جدیدی از سلاح‌‌ هستند که در جنگ به کار گرفته می‌شود، اما زیاد مورد استفاده قرار گرفته‌اند و راه‌های مختلفی برای مقابله با آن‌ها وجود دارد. گروه‌های پیکارجو در سوریه مجبور به ابداع روش‌هایی برای مبارزه با این هواپیماهای بدون سرنشین بوده‌اند. آن‌ها از سازه‌ها و مخفیگاه‌های زیر زمین، همین‌طور پناهگاه‌هایی برای خودروهای زرهی خود استفاده کردند. از آنجایی که قره‌باغ منابع کافی برای خرید سامانه‌های امروزی دفاع هوایی ندارد، می‌تواند از این روش‌ها برای مقابله با هواپیماهای بدون سرنشین کوچک استفاده کند. "

در این شرایط، حتی ساخت اهداف ساختگی هم می‌تواند موثر باشد. در یکی از ویدئوهایی که وزارت دفاع ارمنستان منتشر کرده، به وضوح می‌توان دید که پهپاد، یک مدل ساختگی سامانه موشکی زمین به هوا را هدف گرفته است.