خلاقیت چیست؟

تعریف خلاقیت هم مانند اکثر مفاهیم، در طول زمان تغییراتی داشته است که پژوهشگران مختلفی تعاریفی از آن ارائه کرده اند اما این تعاریف اشتراک معنایی بسیاری با هم دارند.

خلاقیت یک فرایند ذهنی است که افراد را قادر می سازد تا درباره ی ایده‌های نو و کاربردی فکر کنند و معمولا به عنوان یک الزام برای موفقیت طولانی مدت تعریف می شود. خلاقیت یک مهارت ذهنی یا یک فرایند است که کودک را برای ایده پردازی در زمینه های مختلف تجهیز می کند.

در نتیجه؛ خلاقیت شاخه ای از علم و دانش نیست، مهارتی است که می توان آن را به روش های مختلف تقویت کرد.

اگر مایلید اهمیت وجود و استفاده از خلاقیت را در زندگی بدانید، در ادامه مثالی می آوریم تا برایتان روشن شود استفاده از خلاقیت الزاما باعث ارائه ی راهکار و راه حل های پیچیده نمی شود و گاهی ساده ترین راه ممکن است.

وقتی ناسا فرستادن فضانوردان به فضا را آغاز کرد، مشکلی به وجود آمد ( از بررسی واقعی یا ساختگی بودن این داستان صرف نظر می کنیم و صرفا به عنوان مثال به آن نگاه می کنیم)، آن ها متوجه شدند به دلیل عدم وجود جاذبه در فضا، جوهر خودکار به سمت پائین جریان نمی یابد و روی سطح کاغذ نمی ریزد.

در نتیجه ناسا برای حل این مسئله با شرکت مشاورین اندرسون قرارداد بست. تحقیقات این شرکت بیش از 10 سال زمان برد و مبلغ 12 میلیون دلار برای آن صرف شد که در نهایت به طراحی خودکاری با قابلیت نوشتار در محیط بدون جاذبه منجر شد.

این خودکار روی هر نوع سطح، حتی کریستال می نوشت. این محصول حتی زیر آب، در دمای صفر تا 300 درجه سانتیگراد بالای صفر هم قایل استفاده بود.

هنگامی که روس ها اقدام به اعزام فضانوردان به فضا کردند، دقیقا با همان مشکل رو به رو شدند. ولی آن ها راه حل دیگری پیدا کردند.

آن ها مداد را جایگزین خودکار کردند ( به همین سادگی).

در مثال بالا تمرکز ناسا روی راه حل ( یعنی نوشتن با خودکار در فضا) بود، ولی تمرکز روس ها روی مشکل ( یعنی نوشتن در فضا) بود.

خلاقیت ساده تر از آن چیزی است که فکر می کنیم و به طور روزمره، هر چند اندک از آن استفاده می کنیم. با کمی تفکر و تغییر نگرش در برخورد با مسائل می توانیم به راحتی به ایده های خوبی برای حل مسائل پیدا کنیم.

یکی از وظایف و مسئولیت های والدین در قبال فرزندانشان دارند، پرورش و تربیت خلاقیت آن ها است. اما گاهی ممکن است ندانیم چه اقدامی درست و چه رفتاری نادرست است که در این مطلب به این موارد اشاره خواهیم کرد.

هرکودکی ویژگی های خاص خود را دارد که باید با توجه به ویژگی ها و علاقه مندی های او، راه هایی را برای این امر انتخاب کرد.

از چه سنی می توان خلاقیت کودک را افزایش داد؟!

از همان اوایل کودکی می توان نشانه های خلاقیت و خلاق بودن را در کودک مشاهده کرد ولی از آنجایی که تمرکز روی یک مسئله و موضوع برای او کار دشواری است، نمی توان انتظار زیادی از او داشت. در سن 5 سالگی و با افزایش سطح تمرکز در کودک، تکمیل زبان و تقویت مهارت های جسمی، فرزندتان به اوج تفکر خلاق می رسد. در این سن، زمان آن رسیده که روی پرورش خلاقیت کودکتان سرمایه گذاری کنید و راه های پرورش آن را بیاموزید تا بهترین اقدامات را انجام داده و مانع بروز آسیب روحی به او شوید.

در ادامه با ما همراه باشید تا 8 راه برای افزایش خلاقیت فرزند دلبندتان را برایتان عنوان کنیم.

8 راه افزایش خلاقیت کودک

1. خواندن کتاب و قصه گویی

خواندن کتاب همیشه در صدر روش های پرورش خلاقیت کودک قرار دارد. از جمله فواید دیگر قصه گویی برای کودکان می توان به رشد کلامی، مهارت های حل مسئله، تخیل و هوش هیجانی اشاره کرد. خرید کتاب داستان برای آن ها، فرصتی برای پرسش و پاسخ و رشد تفکر خلاق مهیا می کند.

می توانید از روی عکس های کتاب و مجله نیز داستان بسازید و از فرزندتان بخواهید آن را ادامه دهد، که این یک تمرین عالی برای ایجاد خلاقیت است.

2. استفاده از وسایل هنری

یک فضای امن و مناسب برای کودکتان فراهم کنید. طوری که بتوانند به راحتی با لوازم هنری از قبیل خمیر بازی، گل بازی، شن جادویی، شن و ... بازی کنند، کثیف کاری کنند و آزادانه اشکالی که می خواهند بسازند.

لطفا به آن ها نگوئید که چه کاری انجام دهند و برایشان سناریو تعیین نکنید و به آن ها اجبار نکنید که فلان شکل را بسازد. بگذارید آزادانه عمل کنند و سرگرم باشند. ولی اگر کمک خواستند، در حد رفع نیازشان و دادن راهنمایی های کوچک به آن ها می توانید کمک شان کنید. سعی کنید از حالت پرسش و پاسخ استفاده کنید؛ مثلا بگوئید اگر بخواهیم قلعه ی شنی بسازیم، چه کار کنیم تا شن ها بهتر به هم بچسبند؟!

به تلاش های خلاقانه ی کودک احترام بگذارید و کارهای هنری آن ها را تا حد امکان ( مثلا قلعه ی شنی را نمی توان قاب زد یا نگهداری کرد ولی شکلی که با خمیربازی ساخته شده این قابلیت را دارد)، روی تخته ای در اتاقش یا فضایی در محیط خانه که به این کار اختصاص داده اید، به نمایش بگذارید.

با این کار علاوه بر تشویق او به بکارگیری خلاقیت، باعث افزایش اعتماد به نفس او نیز می شوید.

3. قصه گویی و ساختن داستان

داستان هایی طراحی کنید که شخصیت های آن، اعضای خانواده ی خودتان باشند و البته از طنز هم در آن استفاده کنید تا جذابیت داستان را برای کودک بالا ببرید و به او اجازه دهید آن را ادامه دهد. آن طور که او می خواهد، نه طوری که شما پایان داستان را در ذهنتان تصور می کردید.

4. از ایده های خوب استقبال کنید

یکی از نشانه های خلاقیت، ایده است. نادیده گرفتن یا مسخره کردن ایده ی کودک، به معنی بی اعتبار کردن خلاقیت موجود در او است. به کودکتان برچسب نزنید و القابی از قبیل غیرخلاق، تقلیدکار و .. را به آن ها ندهید و به جای اینکار، نکات مثبت هر ایده ی او را بیان کنید. آن ها را در معرض طیف وسیعی از فعالیت ها قرار دهید تا با شناسایی استعدادهای او در زمینه های مختلف، در جهت درست راهنمایی اش کنید و خلاقیت ش را پرورش دهید.

5. ژیمناستیک ذهنی انجام دهید

بازی با کلمات، مثل پیدا کردن کلمات مشابه از نظر آوایی، کلمات متضاد و مترادف و ... ذهن را مجبور به فعالیت می کند تا حدی که ممکن است کودکان کلمه ای ساختگی را بکار ببرند که بازی را ادامه دهند.

1. کودک را تشویق کنید بازی های رایانه ای مناسب را انجام دهد

برخلاف تصور اکثر مردم که معتقدند بازی های کامپیوتری و کلا استفاده از رایانه برای کودکان مناسب نیستند، برخی بازی های ویدئویی مختص کودکان از قبیل برنامه هایی که می توانند در آن نقاشی بکشند، بنویسند، موسیقی بسازند یا به گونه ای با فرآیندهای شناختی ذهن در ارتباطند، وجود دارند که می توانند زمینه ساز رشد خلاقیت کودکان باشند

2. بازی های ساده را دست کم نگیرید

علاوه بر بازی های رایانه ای که به آن اشاره کردیم، بازی های ساده و بدون ساختار هم یک راه خوب برای تقویت خلاقیت است. مانند همان بازی های کودکی خودمان که با صندلی و چادر قلعه می ساختیم. در این بازی فرزندتان با گرفتن نقش پدر، مادر، معلم و ... می تواند برای خود خیال پردازی کند و طبق تصورات خود، بازی را پیش ببرد.

3. از اسباب بازی استفاده کنید

می توانید از اسباب بازی های مختلف مانند لگو نیز برای سرگرمی و افزایش خلاقیت فرزندتان استفاده کنید. آن ها با ساختن اشکال و سازه های مختلف می توانند تصورات خود را اجرا کنند و خلاقیت شان رشد می کند. خرید اسباب بازی خوب به شما در بلند مدت کمک می‌کند تا ویژگی‌ها و استعداد کودک خود را بشناسید.

کودکان از همبازی شدن با بزرگسالان لذت فراوانی می برند. هنگام بازی با آن ها به این نکته توجه داشته باشید که به آن ها، بازی را آموزش دهید نه اینکه او را در کل روند بازی تا رسیدن به نتیجه ی دلخواهتان هدایت کنید.

نبایدها (موانع) رشد خلاقیت کودک

در اینجا به مواردی که مانع رشد خلاقیت کودکان می شود، می پردازیم.

منفی بافی نکنید

از عبارات ناامید کننده که باعث بی انگیزه کردن کودک می شود، استفاده نکنید. نظراتی که ایده ها را قضاوت می کنند، خلاقیت را زیر سوال می برند.

این جملات را در گفتگو با کودک به کار نبرید؛

· نه، اینطور نباید انجامش بدهی.

· نمی خواهد کاری کنی، خودم انجامش می دهم.

· هیچ وقت نمی توانی کار درستی انجام دهی.

· مقایسه نکنید

در هیچ سنی، هیچ کداممان از مقایسه شدن لذت نمی بریم، چه برسد به کودکان که این کار ممکن است باعث کاهش شدید اعتماد به نفس آن ها شود. شاید در دفعات بعدی که ساده ترین خلاقیت ها را برای ادامه فعالیتی نیاز دارد، به تقلید بپردازد یا ادامه ی آن کار را انجام ندهد.

جملاتی که نباید از آن ها استفاده کنید؛

· مطمئنا تو نمی توانی به خوبی خواهر/ برادر ت این کار را انجام دهی.

· خواهر/ برادر ت را ببین، چقدر خوب با خمیربازی شکل می سازد.

· چرا نمی توانی به خوبی خواهر/ برادر ت داستان بگویی؟!

· کودک را خجالت زده نکنید

بعضی از کودکان به هنگام خلاقیت و ارائه ی راهکار، از روش آزمون و خطا استفاده می کنند. نباید به آن ها حس خجالت یا دست پاچگی بدهید.

جملاتی که نباید به کودک گفته شود؛

· واقعا با خودت چه فکری کردی که این کار را انجام دادی؟!

· چرا هیچ وقت کاری را درست انجام نمی دهی؟!

· کمال گرایی نکنید

کمال گرایی والدین یا مربیان ممکن است مانع از انجام کار توسط کودکان شود. اینکه شما کاری را بدون نقص و سریعتر از او انجام می دهید، دلیل نمی شود که پروژه ی فعالیت کودکتان را انجام دهید.

حتی اصلاح و تکمیل کاری که او انجام داده است را هم انجام ندهید، تنها به این دلیل که می خواهید کار او کامل و بی نقص باشد. شما به او کمک نمی کنید، در واقع مانع رشد خلاقیت او می شوید. به آنچه که فرزندتان در طی فرآیند پروژه آموخته، احترام بگذارید و به او این حس را بدهید که فرآیند کار مهم تر از نتیجه آن است و با تمرین بیشتر، قطعا به نتایج بهتری دست می یابد.

از به کار بردن جملاتی مانند:

· بده من درستش می کنم.

· لازم نیست تو کاری انجام دهی، من کامل ش می کنم.

· ببین، مثل من، این را اینطور باید بسازی.

خودداری کنید.

· دیکته نکنید

با گفتن مراحل و چگونگی انجام کار، فعالیت مورد نظر را برای کودک آسان کنید، ولی او را مجبور نکنید که دقیقا طبق گفته ی شما عمل کند.

مثلا به او نگوئید؛

· من که به تو گفتم اینطور انجامش بده، پس چرا کار دیگری می کنی؟!

· باید خانه را اینطور بسازی نه هر طوری که دلت خواست.

· قوانین سختگیرانه وضع نکنید

هر کودکی برای استفاده و رشد خلاقیت نیاز دارد فراتر از چارچوب های معمول فکر کند تا بتواند راهکاری بیابد. والدین با وضع قوانین سخت و غیرقابل انعطاف این فرصت رشد را از کودکشان می گیرند. گاهی اوقات استفاده از قوانین سخت‌گیرانه در مدرسه و درس خواندن بخاطر آینده فرزندتان، بیشتر او را از درس و مشق دور می‌کنید.

· رفاه زیاد برای کودک ایجاد نکنید

گاهی تصور بر این است که اگر برای کودکمان هر چه خواست و هر چه فکر می کنیم نیاز است را فراهم کنیم، خیلی عالی او را تربیت و رشد می دهیم، درصورتیکه این تصوری اشتباه است.

به کودک آموزش دهید که هر وسیله ای را فقط آنطور که هست نبیند. بلکه کاربردهای دیگر آن را کشف کند. مثلا می توانید آن ها را تشویق کنید از لوازم ساده یا بازیافتی کاردستی های زیبا بسازد. گاهی برای خرید لوازم تحریر کودکتان نیاز است که برخی دفترها و دفترچه‌ها را برای او تهیه نکنید تا از دفاتری که استفاده نکرده یا می‌تواند کاربری آن را عوض کند استفاده کند.

· کودکتان را از شکست خوردن نترسانید

یکی دیگر از موانعی که والدین کمالگرا برای کودک خود ایجاد می کنند، توقع بهترین بودن است و کودکان با این تفکر و توقعی که از آن ها ایجاد شده، دست به اقدام جدیدی نمی زنند از ترس اینکه مبادا شکست بخورند.

یکی از بهترین رفتارهایی که در هنگام عدم نتیجه ی مناسب با کودک می توان داشت، این است که به او گفته شود فرآیند مهم تر از نتیجه ی آن است. و فارق از نتیجه، تلاش او برای اقدامی که انجام داده، ارزشمند است.

حرف آخر

مهم ترین مسئله در پرورش خلاقیت کودک این است که او درک کند که از عهده ی انجام آن کار بر­می­آید. کودکان قابلیت ها و توانایی های فراوانی دارند و خلاقیت یکی از آن ها است که در تمامی مراحل و جنبه های زندگی شان مورد استفاده قرار می گیرد.

آموزش صحیح و درست به آن ها می تواند باعث شود از ارائه ی راهکارهای جدید لذت فراوانی ببرند. والدین با دیدن آموزش و آگاهی می توانند از سنین پائین این مهارت مفید را به طور موثر و اصولی در فرزندانشان رشد دهند.