خطرات و مشکلات جبران ناپذیر کمبود یا همان فقر آهن در کودکان

فقر آهن باعث ایجاد مشکلاتی در سلامتی در کودکان می شود . همچنین می تواند در رشد و سلامت آنان نیز تاثیرگزار باشد و باعث ضعف بدنی در آن ها شود . فقر آهن می تواند علت مشکلات شدید از جمله مشکلات دفع شود و والدین ندانند که مشکل دقیقا از کجاست . حال در این قسمت در مورد جنبه های مختلف فقر آهن در نوزادان و کودکان و درمان و راه های جلوگیری از آن ها برایتان توضیح خواهیم داد.

فقر آهن در کودکان چیست ؟

فقر آهن وضعیتی است که در آن بدن کودکان تعداد کم تری از گلبول های قرمز خونی دارد و به همین دلیل سطح هموگلوبین آن ها را پایین می آورد و اکسیژن رسانی به بدن کم می شود . هموگلوبین پروتئینی مولکولی است که اکسیژن را در ریه به سمت خون در بخش های مختلف بدن حمل می کند و سطح پایین هموگلوبین می تواند باعث کمبود جریان اکسیژن در بدن شود .

سلول های خونی بدون اکسیژن کافی قادر به پردازش فرآیند های سلولی نیستند . این تاثیرات می تواند در جنبه های مختلف زندگی کودک خودش را نشان دهد که یکی از این جنبه ها در مورد رشد و سلامت او است. به همین دلیل فقر آهن می تواند سلامت کلی و رشد کودک را مختل کند و تحت تاثیر قرار دهد . بنابراین نگاهی به مشکلات بعد از فقر آهن می اندازیم.

چه چیزی باعث فقر آهن در کودکان می شود ؟

سه دلیل اصلی برای فقر آهن در بدن کودکان وجود دارد که عبارتند از:

1. تخریب سریع سلول های قرمز خون

تخریب این سلول ها یک پروسه طبیعی و نرمال است که به آن همولیزیس می گویند . اگرچه که در موارد خاصی بدن قادر به تعادل سرعت تخریب و تولید این سلول های نیست و در نتیجه با کمبود آن مواجه می شود که دلایل مختلفی نیز برای این تخریب سریع وجود دارد :

بیماری سلول های داسی شکل :

این اختلال ژنتیکی باعث می شود که سلول های داسی شکل به طور ویژه و غیر معمول افزایش یابند و این غیر طبیعی بودن باعث می شود که سلول های قرمز خونی چسبنده شوند و در درون رگ های خونی تجمع پیدا کنند و از آن جایی که مقدار کمی خون به بافت های مختلف بدن می رسد ، این سلول ها با آشفتگی اکسیژن روبرو می شوند. این بیماری می تواند پروسه تخریب سلول های خونی را از 120 روز به 10 الی 20 روز کاهش دهد و در نتیجه بدن قادر نخواهد بود که سلول های قرمز خونی سالم را به این سرعت تولید کند و در نهایت با فقر آهن مواجه می شود.

تالاسمی :

تالاسمی به دلیل فقدان ژن است. مغز استخوان در تالاسمی کم تر از شرایط معمولی به تولید سلول های قرمز خونی می پردازد و در نتیجه تعداد سلول های خونی تخریب شده از سلول های تولید شده بیشتر می شود و همچنین سطح هموگلوبین نیز کاهش می یابد که عاملی مهم برای فقر آهن است. فقر آهن یکی از نشانه های متعدد تالاسمی می باشد .

اسفروسیتوسیز:

این مشکل نیز یک مشکل ژنتیکی است که در این شرایط شکل کروی غیر طبیعی با پوسته شکننده بیرونی برای سلول های خونی شکل ایجاد می شود و همچنین مدت زمان زندگی آن ها نیز بین 10 تا 30 روز می شود و در نتیجه سلول های خونی با سرعت بالایی کاهش می یابند و فقر آهن را به وجود می آورند .

کمبود G6PD:

G6PD مخفف دهیدروژنه شدن گلوکز 6 فسفات است که در آن یک آنزیم از طریق سلول های خونی تولید می شود که خودش را از طریق مواد خطرناکی مانند داروها یا پاتوژن هایی که درون خون جریان دارند ، حفظ می کند . سلول های خونی کودکان مبتلا به کمبود G6PD ، توانایی تولید این آنزیم را به اندازه کافی ندارد یا این که آنزیم های تولید شده در بدن آن ها به درستی کار نمی کند و در نتیجه G6PD قادر به نگه داشتن سلول های خونی نیست، پس شکننده می شود و به راحتی تخریب می شود که نتیجه نهایی آن ، فقر آهن می باشد.

2. تولید ضعیف سلول های خونی

زمانی که مغز استخوان توانایی تولید تعداد کافی سلول های خونی را نداشته باشد ، به این وضعیت، کم خونی اپلاستیک می گویند . دلایل زیادی برای تولید ضعیف سلول های خونی توسط مغز استخوان وجود دارد .

کمبود آهن :

کمبود آهن یک نوع از کم خونی در بین کودکان است و این کمبود زمانی اتفاق می افتد که کودکان رژیم کافی و مغذی برای دریافت آهن نداشته باشند ؛ این موضوع حتی برای کودکان با اضافه وزن و آن هایی که سالم به نظر می رسند هم رخ می دهند . دریافت کم آهن، باعث می شود که مغز استخوان توانایی تولید هموگلوبین به اندازه کافی را نداشته باشد و بنابراین تاثیر تولید سول های خونی می تواند به فقر آهن منجر شود .

کمبود ویتامین :

کمبود ویتامین ب 9 (فولات)، ب12 (کوبالامین)، و سی (آسکوربیک اسید) می تواند باعث فقر آهن شود و این کمبود به دلیل رژیم غذایی با کمبود ویتامین یا مصرف داروهایی اتفاق می افتد که جذب ویتامین ها را مختل می کنند . زمانی که به ویتامین ب 12 می رسیم، ممکن است که کودک ویتامین کافی را از غذا دریافت کرده باشد اما بدن نتواند هیچ کدام از آن ها را جذب کند که این موضوع به دلیل ژن های معیوب اتفاق می افتد و فقر آهن را به وجود می آورد.

بیماری:

بعضی بیماری ها به طور موقتی تولید سلول های خونی را کاهش می دهد و همچنین می تواند سایز سلول های خونی را نیز کاهش دهد که در این وضعیت کم خونی میکروسیتیک به وجود می آید . بعضی از بیماری ها مثل سرطان ، اچ.آی.وی یا ایدز و بیماری مغز استخوان نیز در این امر دخیل هستند . بیماری های پاتوژنیک که روی سلول های خونی تاثیر می گذارند ، مثل ماریا می توانند فقر موقتی آهن را به وجود بیاورند .

3. کمبود سلول های خونی

گاهی اوقات فقر آهن به دلیل کاهش سلامت سلول های خونی اتفاق می افتد که دلایل زیر را می تواند برای این مورد نام برد:

خونریزی به دلیل جراحت :

آسیب دیدگی و جراحت های درونی و بیرونی می توانند باعث کاهش سلامت سلول های خونی شوند . تصادف های شدید که در آن ها خونریزی بینی رخ می دهد ، نیز عاملی برای کم خونی و فقر آهن است . زمان می برد تا مغز استخوان بتواند این کمبود را جبران کند و در نتیجه فقر آهن موقتی در کودکان به وجود می آید .

بیماری مزمن :

بیماری های خاصی هستند که سلول های خونی را کاهش می دهند . مثلا بیماری التهاب روده ای می تواند باعث مشکلات سیستم گوارش شود و خونریزی داخلی معده را به وجود بیاورد که عاملی برای فقر آهن است .

نوزادان و کودکان در خطر فقر آهن

شرایط زیر می تواند خطر ابتلا به فقر آهن را در نوزادان افزایش دهد :

نوزادانی که شیر گاو زیاد مصرف می کنند :

شیر گاو منبعی ایده آل آهن برای نوزادان نیست . در حقیقت جذب آهن بعد از مصرف این شیر در نوزاد کاهش پیدا می کند و بنابراین متخصصان پیشنهاد می کنند که در طول روز بیش از 710 میلی لیتر به نوزاد خود شیر گاو ندهید تا با کم خونی مواجه نشود .

تولد زود هنگام :

اگر نوزاد شما زودتر از موعد متولد شود ، بنابراین 85 درصد بیشتر در معرض فقر آهن قرار می گیرد . این نوزادان معمولا دیرتر از نوازدان بالغ شده غذاهای جامد را مصرف می کنند که همین امر باعث کاهش سلول های خونی می شود و خطر فقر آهن را بالا می برد.

کمبود وزن :

نوزادانی که دوره نه ماهه درون شکم را به طور کامل طی کرده اند ، ممکن است که وزن کمی داشته باشند و در نتیجه بیشتر در معرض فقر آهن قرار می گیرند . کمبود وزن می تواند نتیجه کم خونی در مادر در دوران بارداری مخصوصا در سه ماهه سوم نیز باشد .

علائم فقر آهن در نوزادان و کودکان چیست ؟

نوزادان مبتلا به فقر آهن علائم زیر را از خود نشان می دهند :

پوست و ناخن های رنگ پریده یکی از علائم اولیه فقر آهن در نوزادان است :

پوست رنگ پریده معمولا در اطراف چشم ها و گوشه های ناخن قابل مشاهده می باشد . لب ها نیز در این شرایط، کمی سفید می شوند .

نوزادانی که خسته و ضعیف به نظر می رسند ، احتمالا به سرگیجه هم دچار می شوند :

خستگی سریع و زیاد می تواند با فعالیت کم بدنی خودش را نشان دهد .

• کمبود هیجان در بازی و دیگر فعالیت های روزانه در نوزادان و کلافگی و غر زدن نیز نشانه فقر آهن است .
• مشکلاتی در تنفس نیز از علائم فقر آهن است .
• نوزادان با فقر آهن در اطراف دست و پای خود ورم دارند .
• این نوزادان یک نوع کمبود اشتهایی را به صورت مداوم از خود نشان می دهند و در برابر غذا خوردن مقاومت می کنند .
• پیکا وضعیتی است که در آن نوزادان علاقمند به خوردن مواد غیر غذایی مثل خاک ، گچ، رس، یخ، کاغذ و ... می باشند . این مورد یکی از علائم نشان دهنده کمبود مواد مغذی در بدن است و برای نوزادان خطرناک است زیرا ممکن است که یک ماده سمی را وارد بدن خود کنند .
• وجود مشکلاتی در پمپاژ خون قلب که روز به روز بیشتر می شود و ضربان نامنظم قلب را در پی دارد .
• سطح پایین هموگلوبین که باعث می شود سلول های خونی، اکسیژن کمتری را برای رشد دریافت کنند و در نتیجه نوزاد با فقر آهن قد و وزن کم تری در مقایسه با نوزادان همسن خودش دارد .

فقر آهن در نوزادان چگونه تشخیص داده می شود ؟

آزمایش های عنوان شده در ادامه ی این بخش از نمناک می تواند کم خونی در نوزادان و کودکان را نشان دهد :

1. شمارش سلول های قرمز خونی :

در این آزمایش یک نمونه از خون کودک را برای شمارش تعداد کلی سلول های خونی قدیم و جدید برمی دارند . آزمایش هماتوکریت برای مشخص کردن درصد پلاسمای خون نیز در این مورد انجام می شود . پزشک در این موارد آزمایش خون نیز می گیرد که از طریق آن سلول های خونی را بررسی می کند و بیماری های خونی را نیز تشخیص می دهد .

2. آزمایش آهن :

محتوای آهن کلی در این آزمایش و همزمان توانایی آهن در تولید خون اندازه گیری می شود.

3. الکتروفورز هموگلوبین :

زیر شاخه های هموگلوبین و الکرتوفورز می توانند تعیین کننده خون کودک در زمان فعلی باشند . این آزمایش در تشخیص اختلالات ژنتیکی که باعث کم خونی شده است، بسیار موثر می باشد ، مثلا اگر کودک در سلول های خونی خود دارای هموگلوبین s باشد، یعنی این که به بیماری سلول های داسی شکل مبتلاست که یکی از علت های فقر آهن است .

4. بایوپسی مغز استخوان :

جراح در این شرایط، بایوپسی مغز استخوان را در بیمارستان انجام می دهد . یک سوزن کوچک را درون استخوان ران می کنند و نمونه ای از بافت نرم درونی را از مغز استخوان برمی دارند و آن را در آزمایشگاه مورد آزمایش قرار می دهند . این آزمایش می تواند به دلیل بیماری مغز استخوان یا سرطان باشد .

اثرات بلند مدت فقر آهن

1. مهارت های ضعیف ذهنی و مشکلات اجتماعی :

مطالعات نشان می دهد که کودکان با فقر آهن مزمن بیش از بقیه در معرض مشکلات مهارت های ذهنی هستند . این مشکلات کاهش آی.کیو را حتی بعد از سپری کردن دوران کودکی شامل می شود و همچنین می تواند در رفتار آن ها در اجتماع در آینده نیز تاثیر بگذارد .

2. تاخیر در رشد جسمی :

جریان ضعیف اکسیژن در بدن می تواند رشد سلولی را دچار مشکل کند ، یعنی فقر آهن درمان نشده در کودک می تواند باعث کمبود وزن و قد در کودکان شود .

3. سیستم ایمنی ضعیف :

اگر فقر آهن درمان نشود ، در نهایت به سیستم ایمنی کودک آسیب وارد می شود . چون که آهن در نگهداری سلامت سلول های T و سیستم ایمنی بسیار حائز اهمیت است .

4. کاهش سلامت عمومی :

خستگی مداوم ، کمبود اشتها و سرگیجه باعث کاهش سلامت کلی می شود .

درمان فقر آهن ؟

1. مکمل های آهن در رژیم غذایی می تواند سطح هموگلوبین را برای رسیدن به یک سطح سالم تضمین کند . والدین در این شرایط باید یک چارت رژیمی مناسب را برای کودکان خود تهیه کنند .
2. کودکان ویتامین ها را به شکل ویتامین رژیمی و مکمل ها برای فقر آهن دریافت می کنند.
3. در چنین مواردی ، کم خونی داسی شکل و تالاسمی در جایی اتفاق می افتد که بدن نتواند سلول های خونی را تولید کند و به اهدای خون نیاز پیدا می کند .
4. اگر فقر آهن به دلیل مشکلاتی از جمله مغز استخوان باشد ، پزشک پیوند مغز استخوان را پیشنهاد می کند که این پیوندها مشخصا در مواردی مثل سرطان خون کاربردی هستند که مغز استخوان نتواند سلول های خونی را تولید کند .

طحال عضوی از بدن است که سلول های خونی را برای تولید انواع جدیدتر آن ها تخریب می کند و زمانی که بدن سلول های خونی زیادتر از حد خود را تخریب می کند ، بنابراین کار طحال مختل می شود . اگر این مشکل با دارو برطرف نشود ، ممکن است که پزشک با جراحی اقدام به خارج سازی طحال کند .

چگونه فقر آهن را بدون عمل جراحی و غیره درمان کنیم ؟

1. مصرف آهن به اندازه کافی :

طبق مطالعات انجام شده نیاز روزانه کودکان بین 12 تا 36 ماه برای دریافت آهن، 7 میلی گرم است و در نتیجه کودک شما باید یک رژیم با آهن کافی داشته باشد . گوشت قرمز و منابع گیاهی از جمله اسفناج، بادام زمینی و آلو حاوی مقدار قابل توجهی آهن هستند . غلات و کراکرها نیز برای کودکان بسیار مفید می باشند و از فقر آهن جلوگیری می کنند .

2. دریافت ویتامین به اندازه کافی :

کمبود ویتامین های ب 9، ب 12 و ث با فقر آهن مرتبط هستند. دریافت ویتامین ب 9 برای کودکان باید در طول روز به اندازه 150، ویتامین ب 12 به اندازه 0.9 و ویتامین ث هم 15 میکروگرم باشد . مکمل های ویتامین دیگر نیز باید به حد تعادل در رژیم غذایی کودکان وجود داشته باشند .

3. مواد غذایی خالص از آهن :

موادی مثل پودر شیر، می تواند از کمبود آهن جلوگیری کند و یا آهن را درمان کند .

4. پیدا کردن یک جایگزین برای شیر گاو :

کودکان بعد از سن شش ماهگی آهن کافی را از شیر مادر و یا شیر گاو دریافت نمی کنند . شیر گاو مقدار کمی آهن دارد. بنابراین باید مصرف ان را با غذاهای حاوی آهن جایگزین کنید . شیر همچنین منبعی از کلسیم است که اگر به مقدار زیادی مصرف شود، می تواند جذب آهن را مختل کند .

5. درمان یا مدیریت علت ها :

اگر فقر آهن با سرطان یا بیماری مغز استخوان مرتبط باشد ، باید این وضعی را درمان کرد تا به فقر آهن منجر نشود. بیماری های خاصی مثل اچ.آی.وی ، بیماری التهابی روده ، تالاسمی و بیماری سلول های داسی شکل ، جزء این بیماری ها محسوب می شوند. یعنی هیچ درمان خاص و مشخصی برای آن ها وجود ندارد .

نیاز کودکان به آهن چقدر است ؟

کودکان تازه متولد شده باید به اندازه کافی در بدن خود آهن داشته باشند که در سنین مختلف این میزان به شکل زیر است :

• 11 میلی گرم برای 7 تا 12 ماه
• 7 میلی گرم برای 1 تا 3 سال
• 10 میلی گرم برای 4 تا 8 سال
• 8 میلی گرم برای 9 تا 13 سال
• 15 میلی گرم برای دختران 14 تا 18 سال
• 11 میلی گرم برای پسران 14 تا 18 سال

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به فقر آهن می باشند ؟

• کودکانی که با وزن کم و یا زودتر از موعد متولد شده اند .
• کودکانی قبل از سن 1 سالگی شیر گاو و یا بز نوشیده اند .
• کودکان شیرخواره که غذا های مکملی کامل حاوی آهن را بعد از سن 6 ماهگی دریافت نکرده اند.
• کودکانی که نوشیدنی های حاوی آهن ننوشیده اند.
• کودکان بین 1 تا 5 سال که بیش از 710 میلی لیتر شیر گاو، بز و شیر سویا در روز نوشیده اند.
• کودکانی که در سلامت خود وضعیت های خاصی دارند مثل عفونت های مزمن یا رژیم های محدود.
• کودکانی دچار اضافه وزن و چاقی هستند.
• دختران نیز در سن قاعدگی بیش از بقیه در معرض فقر آهن می باشند .

آیا لازم است که از کودکم برای فقر آهن آزمایش بگیرم ؟

کمبود آهن معمولا با آزمایش خون تشخیص داده می شود . سازمان بهداشت جهانی پیشنهاد می کند که نوزادان تست کمبود آهن را با وارد شدن به سن 9 ماهگی و 12 ماهگی انجام دهند . کودکانی که نشانه های کمبود آهن را دارا هستند ، نیز در سن های بیشتر نیز این آزمایش را بدهند . ممکن است که پزشک بسته به نتایج آزمایش ها مکمل های خوردنی آهن یا مولتی ویتامین های روزانه و یا آزمایش های اضافه تر برای اطمینان بیشتر به نتایج را تجویز کند