صنایع دستی و سوغات هنری توریستی معروف مازندران

مازندران از دیر باز مهد گردشکری در ایران محسوب می شد؛ نقاط بکر و زیبایی که شاید کمتر کسی قدم به آن مکان ها نهاده جنگل های سبز و زیبا با ابرهایی که خود را به پای جنگلها کشانده اند؛ بوی نم سبزه زارهایی که مشام هر رهگذری را قلقلک می دهد و هوای پاک و لطیف با آسمان آبی و بدون دود که توریست و گردشگر را برای ماندن بیشتر در آن منطقه ترغیب می کند همه و همه از زیبایی های این استان به شمار می روند. مازندران در زمان قدیم به طبرستان و تپورستان معروف بوده است. این سرزمین زیبا علاوه بر نقاط دیدنی و گردشگری در زمینه هنر نیز معروف است. صنایعی که از زمان های دور تا به امروز توانسته اند هویت این منطقه را حفظ کنند.

این استان از زمان های قدیم جزو پنج استانی است که در زمینه ی هنر حرفی برای گفتن داشتند و هنرمندان زیادی در عرصه های گوناگون پرورش داده اند و تا کنون ٢٠ رشته صنایع دستی این استان نشان ملی کسب کرده اند.

صنایع دستی استان مازنداران، روایتگر صنعت و هنر نیاکان و بیانگر ذوق ساکنان کرانه دریای مازندران است و تجلی گاه بخش قابل ملاحظه ای از هنر و خلاقیت اقوامی است که با این صنایع سرو کار دارند. با ما همراه باشید تا با تعدادی از هنرهای دستی بی نظیر مردمان این منطقه آشنا شوید.

حصیر بافی

از محبوبترین و پرطرفدارترین صنایع دستی استان مازندران که اغلب در غرب استان، مخصوصا رامسر مرسوم است میتوان به حصیر بافی اشاره کرد. در واقع این هنر را میتوان در سایر نقاط ایران نیز مشاهده کرد.

محصولات حصیر بافی در گذشته از لوازم ضروری در خانه ها محسوب می شدند ولی اکنون به عنوان لوازم دکوری استفاده می شوند."کوب" یک نوع حصیر است که به عنوان زیر انداز در استان مازندران استفاده می شود. سبد، زنبیل، کلاه، زیرانداز با حصیر درست می شوند. حصیر جزو سوغاتی های استان مازنداران محسوب می شود.

صنایع چوبی

وجود جنگل های سر سبز و زیبا موجب شده تا هنر کار با چوب در این استان رونق زیادی داشته باشد. جعبه جواهرات، بازی تخته، قلیان، صفحه و مهره های شطرنج، قاشق شربت خوری، پیمانه و ظرف شیر، مجسمه های حیوانات و صندوقچه های چوبی، قندان، فقط نمونه های کوچکی از صنایع چوبی این استان می باشد. حتمآ به یاد داشته باشید که از این محصولات برای عزیزان خود به عنوان سوغاتی خریداری کنید.

نمد مالی

از کهن ترین صنایع دستی استان مازندران نمد مالی میباشد. نمد مالی دارای سابقه ای کهن در این استان است؛ ولی از مکان و تاریخ پیدایش آن اطلاع درستی در دست نیست. هنر نمد مالی، فرایند نمد مالی با استفاده از الیاف پشمی به همراه آب که در طی آن محصولاتی همچون کوله، کلاه، دوش نمد، کلمد و فرش های نمدی تولید میشود. نمد بافته نمیشود بلکه با فشار دست یا پا روی ترکیب الیاف و آب تولید میشود.

در بیشتر مناطق مازنداران هنر نمدمالی مرسوم است ولی در منطقه کجور و روستای اطراف رامسر بیشتر رایج است. مواد اصلی نمد، پشم گوسفند در رنگ های طبیعی مانند سیاه و سفید و فهوه ای است و برای نقش اندازی آن از پشم های رنگ شده شیمیایی استفاده میشود.

لاک تراشی

لاک تراشی هنری است که با استفاده از آن وسایل چوبی را به وسیله ی تراش دادن از قسمت تنه و ریشه ی درختان تولید می کنند. درختانی که چوب آن ها برای تراش کاری مناسب است عبارتند از:توسکا، راش، ملج، ممرز، افرا، نم دار، انجیلی و شمشاد. هنر لاک تراشی دارای سابقه ی طولانی در مناطق روستایی و جنگلی مازندران می باشد و مردم وسایل لازم خود را از این طریق درست می کردند.

آن ها در ساخت وسایل چوبی مهارت زیادی داشتند و به وسیله ی ریشه و تنه درختان بدون استفاده، ظرف های چوبی زیادی از جمله لاک دانه پاش، قند چوله، تنباکو چوله، جوله، کلز، ملاقه و قاشق و کترا درست می کردند.

هنر لاک تراشی در مازندران مهر اصالت یونسکو را در سال٢٠١٢ از آن خود کرد. سوهان، اره، تیشه، تبر، مغار، اسکنه، رنده، چوبساب، رخ درشت یا دارکن، دله گیر و چکش چوبی از ابزارهای هنر لاک تراشی هستند.

سفالگری

ظرف های سفالی که در غارهای نقاط مختلف کشورمان یافت میشود شاهدی بر قدمت هفت هزارساله ی هنر سفالگری می باشد. اهالی مازندران نیز از قدیم الایام به ساخت سفال در منازل خود مشغول بودند چرا که دسترسی آنها به خاک رس آسان است. هنرمندان مازندرانی هم اکنون نیز در کارگاه های کوچک و بزرگ خود به ساخت و پخت ظروف سفالی مشغولند و هنر های زیبای خود را در نمایشگاهای صنایع دستی برای فروش عرضه میکنند.

لوازم سفالگری عبارتند از:چرخ غربال، کوره، تشت، کاردک برای بریدن و سوراخ کردن کار، ول کارد، قالب گل زدن و نخ می باشد. آقای غلامعلی چینی ساز از استادان ماهر و متبحر در این زمینه هستند که در کلاگر جویبار ( ١٩ کیلومتری قائم شهر) سالها به این کار مشغولند. شهرهای جویبار، چالوس، تنکابن و بهنمیر و بعضی از روستاهای قائمشهر، آمل، بابل نیز در سفال و سفالگری دستی دارند.

جوراب بافی

از صنایع بومی و مرسوم استان مازندران که در روستای "صالحان" و روستای آلاشت از توابع سواد کوه رایج است جوراب بافی می باشد. برای بافت جوراب از پشم گوسفند که بدون رنگ آمیزی می باشد استفاده می کنند.

جوراب های چکمه ای یا گردن بلند و گردن کوتاه با طرح و نقش های گوناگون از تولیدات این استان محسوب می شود. جوراب بافی در استان مازندران هم با ماشین و هم دستی انجام می شود. جوراب های دستباف برای فصل زمستان پاپوش های بسیار مناسبی هستند.

جارو بافی

شهر امیرکلا از شهرهای قدیمی استان مازندران است که اهالی آن به جارو بافی مشغولند. شهر امیرکلا وارث بزرگترین شاعران و اندیشمندان می باشد که اهالی هنرمند آن در زمینه های دیگر صنایع دستی نیز کوشا هستند.

اهالی هنرمند امیرکلا برای بافت جارو که در زبان محلی به آن "سازه" می گویند با دقت تمام ساقه های جارو را در کار هم قرار می دهند و بعد در قسمت سکان دسته از انواع سیم های ظریف استفاده و قسمت تاج جارو را با نخ های پلاستیکی و رنگارنگ درست می کنند.

چنته

‌چنته به نوعی کیف یا توبره دسته دار گفته می شود که مراحل تولید و ساخت آن مانند مراحل تولید جاجیم است. از مراکز تولید چنته می توان به روستای لفور از توابع سواد کوه اشاره کرد برای همین صنایع دستی را با چنته لفور می شناسند.

در زمان های قدیم چوپانان برای حمل وسایل خود از چنته استفاده می کردند. چنته با دستگاهی به نام کرک چال ساخته و در پایان بعد از دوردوزی با گل های کاموایی و مهره های تزئینی و خر مهره تزئین می شود. طرح و نقش های سنتی گل و گیاه و حیوان و در مواقعی اسامی جلاله و ائمه نیز بر روی چنته مشاهده می شود؛ طرح هایی که معمولا از الیاف ضخیم دوخته میشوند.

گلیم بافی

گلیم در بیشتر شهرهای ایران رایج است. در مازندران نیز بافت آن بسیار مرسوم است. هر منطقه ای در بافت گلیم دارای طرح و نقش منحصر به خود می باشد. نقوش به کار رفته در گلیم های مازندران الهام گرفته از طبیعت و به شکل هندسی در رنگ های شاد و گرم مانند سرمه ای، نارنجی، قرمز، کرم وسبز می باشد. گلیم را با دستگاه گلیم بافی می بافند. از انواع گلیم میتوان به گلیم سوزنی، گلیم ساده باف و گلیم چرخی باف اشاره کرد.

جاجیم بافی

یکی از مهمترین دست بافته های مردم مازندران جاجیم بافی می باشد که معمولاً با استفاده از آن محصولاتی همچون مفرش، زیرانداز، پتو، پشتی، سجاده، وریه کرسی تولید می کنند. با استفاده از نخ های پشمی و پنبه ای رنگی جاجیم ها بافته می شود.

در بیشتر روستاهای مازندران از جمله آلاشت سوادکوه، کلاردشت چالوس، نوشهر، متکازین این صنعت بیشتر رایج است و توسط زنان این مناطق بافته میشود. نقش مردان در این هنر فقط در مرحله تهیه پشم میباشد.

قالی بافی

یکی از هنرهای کمتر شناخته شده در استان مازندران هنر قالی بافی می باشد و جالب است بدانید که قالی کلاردشت جزو ناشناخته ترین صنایع دستی مازندران محسوب می شود. این قالی به علت درشت بافت بودن و رج شمار های ضعیف مشهور به قالی خرسک می باشد و اکثراً در روستایی به نام مکارود جهت صادر به کشورهای اروپایی بافته میشود. گل سینی، رودبارکی، صندوقی، عینکی، خرکی، سیخ کبابی، چخماقی، رسولی از جمله طرح های این قالی می باشد.

قالی کلاردشت از منحصر به فرد ترین و خاص ترین محصولات این منطقه به شمار می رود و یکی از سوغاتی های نفیس مازندران می باشد. ناگفته نماند که رنگرزی نمونه های اصیل قالی کلاردشت به صورت سنتی انجام می پذیرد.

پارچه بافی

یکی از هنرهای دستی قدیمی و شاخه های نساجی در استان مازندران می توان پارچه بافی اشاره کرد. این هنر در نقاط مختلف این استان رواج دارد. در زمان قدیم هنرمندان این حوزه با ریسیدن نخ، پارچه های ابریشمی و پشمی تولید می کردند و با همان پارچه ها اقدام به دوختن لباس های مختلف می کردند.

در استان مازندران انواع پارچه های ابریشمی مثل "الیچه" برای دوخت کت زنانه و پارچه های نخی لطیف و خنک همچون "شمد" به عنوان پتو و پارچه های پشمی مثل "باشلق" و "چوغا" جهت دوخت پالتو بافته می شود.

کنده کاری روی چوب

تولید لوازم چوبی به علت وجود جنگل های زیاد در استان مازندران رواج بسیار زیادی نسبت به سایر مناطق دارد. محصولات چوبی کنده کاری شده بسیار جذاب و منحصر به فردی مثل صندوق تخته شطرنج یا تخته نرد، قاشق شربت خوری، ظرف شیر، قندان و مجسمه های حیوانات با استفاده از همین هنر ساخته می شوند.

در ساخت این محصولات چوب های درختانی همچون درخت گردو، راش انار سرخ، انار زرد، افرا و فوفل به کار برده می شود. ناگفته نماند که در کنده کاری چوب ها از فنون رایجی مثل منبت و مشبک استفاده می شود.

موج بافی

موج بافی یکی دیگر از صنایع دستی استان مازندران به شمار می رود؛ هنری که قدمتی طولانی دارد. ماده اولیه موج بافی که معروف به "ایزار" و "رختخواب پیچ" است؛ پشم می باشد. بخاطر همین نرم و سبک و از طرفی ارزان قیمت است و مهم تر از همه قابلیت شست و شو و مقاومت بالایی دارد. جالب است بدانید که موج بافی در گذشته هنر فراگیری بود و البته امروزه نیز کم و بیش در این منطقه رایج است.

این هنر در روستاهای منطقه کجور نسبت به سایر مناطق این استان بیشتر مورد توجه می باشد. معروف ترین محصول این هنر "چادرشب دارایی" می باشد که دارای رنگ های متنوع نوع می باشد.

چموش دوزی

پاپوش های سنتی که بدون پاشنه از جنس چرم طبیعی می باشد و در بعضی از شهرهای گیلان تولید می شود چموش نام دارد. چموش دوزی بیشتر در ماسوله رایج است. البته ناگفته نماند که این صنایع دستی چندین سال است که جنبه مصرفی خود را در این استان از دست داده است و اکثراً در حالت تزیینی کاربرد دارد. مسافران و گردشگران در سفر خود به این منطقه از این محصولات به عنوان هدیه و یادگاری خریداری می کنند و با حمایت خود باعث می شوند که هنر های با ارزش این منطقه و کشورمان فراموش نشود.