طرح بنزین برای همه، پس از انعکاس سخنان هفته قبل وزیر اقتصاد در رسانه‌ها دوباره سر زبان‌ها افتاده است. سیداحسان خاندوزی وزیر اقتصاد و امور دارایی و سخنگوی اقتصادی دولت روز چهارشنبه پنجم مرداد در جمع خبرنگاران گزارشی از اقدامات اقتصادی دولت سیزدهم ارائه کرد و در بخشی از آن با اشاره به اجرای دوره آزمایشی پنج ماهه طرح جدید سهمیه‌بندی بنزین در مناطق آزاد، گفت گزارش مربوط به این طرح روی میز رئیس جمهور قرار دارد تا درباره ادامه آن جمع‌بندی و بررسی صورت بگیرد. وزیر اقتصاد همان روز تاکید کرده «این موضوع به معنی افزایش قیمت بنزین در سال جاری نیست»، اما دقیقا از همان روز به‌شکلی چشمگیر تعداد خبر‌ها درباره موضوع بنزین افزایش پیدا کرده است که از رتبه بالای مصرف سوخت ایرانی‌ها در رده‌بندی جهانی، میزان هدر رفتن بنزین در خودرو‌های تولید داخل و رشد میانگین مصرف روزانه بنزین حکایت دارند. لابلای خبرها، یک سری اظهارنظر هم از مقامات و مسئولان صنفی پیدا می‌کنید که اگر ذره‌بین به‌دست بگیرید و بخواهد با دقت بررسی‌شان کنید اشتباهات آماری و محاسباتی زیادی دارند.

آیا مصرف روزانه بنزین در کشور افزایش پیدا کرده؟

مصرف روزانه بنزین به ۱۳۰ میلیون لیتر رسید. این تیتر را خبرگزاری ایلنا برای گفتگو با رئیس کانون انجمن‌های صنفی جایگاه‌داران انتخاب کرده است. همایون صالحی با مقایسه آمار مصرف بنزین در کشور گفته سال گذشته با در نظر گرفتن کرونا میانگین فروش، حدود ۷۶ تا ۷۷ میلیون لیتر در روز بود در حالی که این رقم امسال بالاتر رفته و حتی در یک روز به حدود ۱۳۰ میلیون لیتر هم رسید. او سپس به این نتیجه رسیده که «مصرف و عرضه بنزین بالا و خارج از پیش‌بینی‌ها بوده است».

چرا اشتباه است: تقریبا تمام عدد‌هایی که در گفتگو با رییس کانون انجمن‌های صنفی جایگاه‌داران سوخت آمده را می‌توان زیر سوال برد. به‌عنوان مثال آمار ۱۳۰ میلیون لیتری مصرف روزانه بنزین اغراق آمیز است و ظاهرا تنها به یک روز خاص، مثل پیک رفت و برگشت مسافران در تعطیلات نوروزی اخصاص دارد. خود همایون صالحی در این گفتگو به‌طور واضح و شفاف گفته متوسط مصرف بنزین در چهار ماهه ابتدای امسال حدود ۱۰۱ میلیون لیتر در روز است.

چرا باید جدی گرفت: رییس کانون انجمن‌های صنفی جایگاه‌داران سوخت گفته میزان تولید بنزین در کشور در بهترین حالت ۱۰۴ میلیون لیتر در روز است و زمانی که پالایشگاه‌ها نیازمند انجام تعمیرات اساسی باشند، میزان تولید بنزین به کف ۹۴ میلیون لیتر می‌رسد. فاصله سه میلیون لیتری بین متوسط مصرف و متوسط تولید ناچیز است و نگران‌کننده.

مقصر بالا بودن میزان مصرف بنزین در کشور کیست؟

مصرف و تولید بنزین در کشور سر به‌سر شده است. این خلاصه گزارش سرویس اقتصادی خبرگزاری فارس در روز هشتم مرداد ماه است. این خبرگزاری نوشته با گذشت پنج ماه از سال ۱۴۰۱، پیش‌بینی‌ها درباره سر‌به‌سر شدن تولید و مصرف بنزین در کشور محقق شده است و بنابر گزارش شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، مصرف بنزین به بیش از ۱۰۰ میلیون لیتر در روز رسیده است. در صورت تداوم روند فعلی، مصرف از تولید پیشی گرفته و ایران دوباره تبدیل به واردکننده بنزین می‌شود.

چرا اشتباه است: گزارش خبرگزاری فارس با تکیه بر آمار‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نوشته شده که از مقایسه مولفه‌های جهانی در سال ۲۰۱۸ میلادی به‌دست آمده است. خلاصه‌اش هم می‌شود اینکه سرانه مصرف بنزین در ایران تقریبا دو برابر میانگین جهانی است، اما آیا می‌توان با کمک این عدد‌ها و آمار‌ها مردم ایران را سرزنش کرد؟ جواب منفی است، چون تولید بنزین در اختیار دولت قرار دارد. از سوی دیگر درباره میزان مصرف سوخت هم احتمالا نمی‌توان خیلی به مردم خرده گرفت، چون در حال حاضر مصرف بنزین در خودرو‌های دنیا ۴.۵ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است، ولی این رقم در کشور ما به بیش از ۱۲ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر می‌رسد. در جریان هستید که خودروسازی‌ها را هم مردم اداره نمی‌کنند.

چرا باید جدی گرفت: در بخشی از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به نکته مهمی اشاره شده است: تعداد خودرو‌های شخصی و موتورسیکلت در کشور به حدود ۲۵ تا ۲۶ میلیون دستگاه می‌رسد. اگر استاندارد جهانی را در این خودرو‌ها و موتورسیکلت‌ها داشته باشیم میزان مصرف ۵۰ درصد کاهش پیدا می‌کند و روزانه شاهد کاهش ۵۰ میلیون لیتر مصرف خواهیم بود. این حجم کاهش ارزش افزوده بالایی داشته و ممکن است برای کشور ارزآوری همراه داشته باشد. اگر قیمت هر لیتر بنزین بین ۰.۵ تا ۰.۷ دلار بر هر لیتر در نظر گرفته شود، با یک حساب سرانگشتی میزان هدررفت بنزین به دلیل کیفیت پایین خودرو‌های داخلی سالانه ۱۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

میانگین مصرف روزانه بنزین از ۱۰۰ میلیون لیتر گذشت

«میانگین مصرف روزانه بنزین کشور به بیش از ۱۰۰ میلیون لیتر رسید». حداقل سه خبرگزاری مهم و اصلی کشور در یک روز محتوایی ثابت را با همین تیتر مشترک روی خروجی خود قرار داده‌اند. منبع هر سه خبرگزاری، مدیر برنامه‌ریزی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی است. به‌گفته افشین مهدوی، از یکم فروردین‌ماه سال ۱۴۰۱ تا پایان تیرماه امسال به‌طور میانگین روزانه ۱۰۰ میلیون و ۹۰۰ هزار لیتر بنزین در کشور توزیع شده است. او این عدد را با میانگین مصرف روزانه بنزین کشور در سال ۱۴۰۰ که نزدیک به ۸۷ میلیون لیتر بود مقایسه کرده و نتیجه گرفته میزان مصرف بنزین در کشور حدود ۱۴ درصد رشد را تجربه می‌کند. در انتهای خبر آمده: کاهش فاصله بین تولید و مصرف کنونی و افزایش خیره‌کننده مصرف بنزین در سبد سوخت خودرو‌ها زنگ هشدار واردات را به صدا درآورده است.

چرا اشتباه است: اولین آمار رسمی مربوط به میزان مصرف بنزین در سال ۱۳۰۶ ثبت شده است؛ ۱۱ هزار لیتر در هر روز. در سالی که جنگ تحمیلی آغاز شد ایرانی‌ها به‌طور متوسط روزی ۱۵ میلیون و ۵۸۵ هزار لیتر بنزین می‌سوزاندند. آمار‌ها می‌گویند متوسط مصرف بنزین در سال پایانی دهه ۷۰ به روزی ۴۲ میلیون و ۵۳۵ هزار لیتر رسیده است. سال ۱۳۸۶ که برای اولین بار شاهد سهمیه‌بندی بنزین بودیم، متوسط مصرف روزانه بنزین نسبت به سال قبل ۱۲.۵ درصد کاهش پیدا کرد و به ۶۴ میلیون و ۴۵۰ هزار لیتر در روز رسید. سرانه مصرف بنزین در سال‌های ۹۲، ۹۳ و ۹۴ به ترتیب ۶۴، ۶۹ و ۷۰ میلیون لیتر در روز گزارش شده است. آبان ۹۸ استفاد از کارت سوخت دوباره در پمپ بنزین‌ها اجباری شد. در نتیجه این اتفاق میانگین مصرف بنزین در کشور به ۸۹ میلیون لیتر رسید. با این حال میزان مصرف نسبت به سال قبل تنها روزی ۱۰ میلیون لیتر کاهش پیدا کرد. از آن سال تا الان کشور مدام با وضعیت خاص و محدودیت‌های کرونا روبرو بوده است. با این حال به‌نظر می‌رسد پس از قطع واردات نتوانسته‌ایم پیش‌بینی‌های لازم برای بالا بردن ظرفیت تولید بنزین را انجام دهیم و به راه‌حل عملی برسیم.

چرا باید جدی گرفت: قیمت بنزین در تیر ۱۳۸۶ لیتری ۱۰۰ تومان شد. آذر ۱۳۸۹ دولت قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای را به ۴۰۰ تومان افزایش داد. سال ۱۳۹۳ قیمت بنزین سهمیه‌ای ۷۰۰ تومان و قیمت بنزین آزاد هزار تومان تعیین شد و کمی بعد بنزین با قیمت تک‌نرخی هزار تومان به‌فروش رسید. کارت سوخت و سهمیه‌بندی بنزین در آبان ۱۳۹۸ دوباره متولد شد. در این تاریخ قیمت بنزین سهمیه‌ای لیتری هزار و ۵۰۰ تومان و قیمت بنزین آزاد لیتری به سه هزار تومان رسید. در سال‌های اخیر هر بار که میزان مصرف به سقف ۱۰۰ میلیون لیتر رسیده است، دولت ناچار شده برای کنترل عرضه و تقاضا در بازار یکی از روش‌های سهمیه‌بندی یا افزایش قیمت را اجرا کند. دولت قول داده حداقل تا پایان سال ۱۴۰۱، تغییری در قیمت بنزین اعمال نکند، اما نتیجه اجرای طرح آزمایشی «بنزین برای همه آینده» را روشن می‌کند.