۲۰۲۲ به پایان رسید و حالا نگاه‌ها به ۲۰۲۳ دوخته شده است.

گرچه این سال نیز التهاب‌های پیش‌بینی پذیر خود را دارد اما امید همچنان زنده است.

در ۲۰۲۳ منتظر چه باشیم؟

رکود جهانی ناشی از جنگ در شرق اروپا، بحران انرژی همراه با تورم فزاینده، شیوع شدید کرونا در چین، با این اوصاف، چشم‌انداز ۲۰۲۳ چندان روشن نیست اما آینده آنقدرها هم تلخ نیست.

آتش‌بس در اوکراین

با گذشت ۱۰ ماه جنگ خونین بین اوکراین و روسیه و ده‌ها هزار تلفات از طرفین، هنوز هم تصور توافق ولادیمیر پوتین و ولودیمیر زلنسکی دشوار است. اوکراین خواستار تشکیل دادگاه بین‌المللی جرایم جنگی، دریافت غرامت از روسیه و خروج نیروهای روس از تمامی قلمرو اوکراین است، در حالی که پوتین به این خواسته‌ها تن نخواهد داد.

آنچه احتمال روی دادنش بیشتر از توافق است، آتش‌بس است. احتمال اینکه دو طرف - که از جنگ خسته شده‌اند - اعلام آتش‌بس کنند، چندان پایین نیست.

اما اگر قرار باشد با توجه به مواضع فعلی اعلام آتش‌بس شود، پوتین خشنود و زلنسکی ناراضی خواهد بود. اوکراین می‌خواهد با یافتن نقاط ضعف روسیه، به آن‌ها حمله کند و زمستان پیش‌رو بهترین فرصت است. از طرف دیگر، بر خلاف ابراز نگرانی‌های اوکراین از ضدحملات احتمالی روسیه، انتظار می‌رود که تلاش‌های روسیه در زمستان پیش‌رو شدت کمتری داشته باشد.

نقطه عطف جنگ آنجا رخ خواهد داد که توان جنگی اوکراین کاهش یابد، که احتمالا در تابستان یا پاییز ۲۰۲۳ شاهد آن خواهیم بود. آن وقت است که غرب از خود خواهد پرسید که تا چه زمانی باید به کمک‌ به اوکراین - در مقیاس فعلی - ادامه دهد.

خاموشی گسترده در اروپا

کارشناسان باور دارند که تورم کم‌سابقه در اروپا و بحران انرژی که در پی جنگ روسیه و اوکراین به وجود آمده، احتمالا در ۲۰۲۳ نه تنها بهبود نمی‌یابد، بلکه تشدید خواهد شد.

اروپا رفته‌رفته از بزرگترین تامین‌کننده انرژی خود فاصله می‌گیرد: گاز و نفت روسیه. هزینه این جدایی برای اروپا بسیار سنگین بوده و بهای انرژی در این قاره افزایش شدیدی یافته است. دولت‌های اروپایی هم در تخصیص صدها میلیارد دلار یارانه سوخت برای خانواده‌ها و تجارت‌ها با مشکل مواجه هستند.

تلاش‌هایی برای بهبود شرایط در جریان است، اما انتظار نمی‌رود که انرژی در اروپا تا سال ۲۰۲۵ به قیمت «معقولی» برسد و اقتصادهای بزرگ این قاره تا آن زمان با مشکل مواجه خواهند بود. از همین حالا آلمان - که بزرگترین اقتصاد اروپاست - پیش‌بینی کرده که اقتصادش در سال آینده ۰.۵ درصد کوچک خواهد شد.

هرچه زمان می‌گذرد، کار اروپا برای تحریم روسیه بدون آسیب زدن به خودش، دشوارتر خواهد شد. در این وضعیت، سیاست «باج‌گیری» مجارستان هم شرایط را دشوارتر کرده است. مجارستان و لهستان هر دو بر سر «حاکمیت قانون» با اتحادیه اروپا به مشکل خورده‌اند.

چین

شی جینپینگ در سالی که گذشت، قدرت خود را در حزب کمونیست چین بیش از پیش تثبیت کرد و سومین دوره ریاست جمهوری خود را آغاز کرد.

در ۲۰۲۲ فشارهای چین بر جزیره خودگردان تایوان افزایش یافت. برخلاف مقاومت گسترده این جزیره، پکن آن را بخشی از خاک خود خوانده و حمله نظامی را یکی از راه‌های پس گرفتنش می‌داند. احتمالا این فشارها در ۲۰۲۳ افزایش یابد.

از سوی دیگر، چین نتیجه جنگ اوکراین را دیده و از آن درس گرفته است. شی جینپینگ از متحدان نزدیک پوتین است، اما برخلاف او، خواستار رهبری جهانی است، نه انزوا. به همین دلیل است که در حمایت خود از مسکو محتاطانه رفتار کرده است.

چین در حال گسترش روابط خود با دیگر کشورهاست. اقتصاد این کشور هم به دلیل سیاست‌های سفت و سخت شی جینپینگ در مقابل کرونا، رونق سابق را نداشته است.

اما مهم‌ترین مسئله چین در ۲۰۲۳ نه جنگ اوکراین است و نه استقلال تایوان. بیشترین چیزی که چین را در ۲۰۲۳ آزار خواهد داد، ویروس کروناست. سیاست‌های سابق چین در برابر ویروس اومیکرون ضعف نشان داده و قرنطینه‌های شدید و ابهام‌آمیزی را در پی داشت. در نتیجه همین سختگیری‌ها بود که چین اخیرا شاهد بزرگترین اعتراضات مردمی خود از سال ۱۹۸۹ بود. پکن فشارها را کاهش داد و کرونا در سرتاسر این کشور گسترش یافت!

مقامات این کشور پیش‌بینی کرده‌اند که مبتلایان کرونا در اوایل ژانویه به اوج رسیده و در اواسط سال جاری وضعیت عادی خواهد شد. اما تجربیات دیگر کشورها نشان می‌دهد که مردم چین ۲۰۲۳ سختی را در پیش خواهند داشت. چین واردات واکسن را ممنوع کرده و افراد مسن بسیار کمی در این کشور واکسینه شده‌اند.

پیشواز انتخابات ۲۰۲۴ آمریکا

دموکراسی شکننده آمریکا در ۲۰۲۳ با چالش‌هایی روبرو است، از جمله دو دستگی در کنگره، تهدید رکود بر اقتصاد و احتمال بازگشت دونالد ترامپ.

جو بایدن از زمان ورود به کاخ سفید، ۱۱ میلیون شغل ایجاد کرده که نسبت به تمامی اسلاف خود عملکرد بی‌سابقه‌ای داشته، میلیاردها دلار به مقابله با کرونا، تولید و تغییرات اقلیمی اختصاص داده، رهبری کمک‌های جهانی به اوکراین را در دست گرفته و برای اولین بار یک زن سیاه‌پوست را عضو قضات دادگاه عالی کرده است.

از ابتدای سال ۲۰۲۳ جمهوری‌خواهان کنترل کنگره را در دست می‌گیرند و از قبل گفته‌اند که ضمن مخالفت با طرح‌های پیشنهادی جو بایدن دموکرات، تحقیقاتی را درباره رسیدگی او به خروج آمریکا از افغانستان، همه‌گیری کرونا و ماجرای لپتاپ پسرش، هانتر بایدن آغاز خواهند کرد.

گرچه بایدن با ۸۰ سال سن پیرترین رئیس‌جمهوری آمریکاست و نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که مردم این کشور چهره‌های جوان‌تر را ترجیح می‌دهند، اما عملکرد نسبتا مطلوب دموکرات‌ها در انتخابات میاندوره‌ای اخیر نشان می‌دهد که شاید بایدن نامزد حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ باشد.

بحران تغییرات اقلیمی

شرایط آب‌وهوایی شدید در ۲۰۲۲ بخش‌های مختلف جهان را درگیر کرد و موجی از گرما از هند تا اروپا و از چین تا آمریکا کشاند. سیلی بی‌سابقه یک سوم پاکستان را زیر آب برد و قحطی ۱۵۰ میلیون تن را در آفریقا تهدید می‌کند.

به گفته دانشمندان، زمین امروز، ۱.۲ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر از قرن ۱۹ است و اگر اوضاع همینطور پیش برود، تا آخر قرن فعلی، ۲.۴ درجه دیگر هم به دمای آن اضافه خواهد شد. شاید ۲.۴ عدد کوچکی به نظر برسد اما محققان معتقدند که همین افزایش ناچیز، موجب تغییرات شدید آب‌وهوایی، افزایش نرخ مرگ‌ومیر، افزایش آلودگی هوا، نابودی حیات وحش، اقیانوس‌های اسیدی‌تر، افزایش سطح آب دریاها و مشکلات متعدد دیگری خواهد شد. دانشمندان می‌گویند برای پیشگیری از چنین اتفاقاتی، کشورها نباید بگذارند میزان افزایش دمای زمین تا آخر قرن ۲۱، از ۱.۵ درجه بیشتر شود.

این در حالیست که میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای در ۲۰۲۲ نه تنها بر اساس انتظارها کاهش نیافت، بلکه بیشتر شد و به نظر نمی‌رسد این روند در ۲۰۲۳ تغییری کند.

بیست‌وهشتمین کنفرانس اقلیمی سازمان ملل متحد در ۲۰۲۳ در امارات برگزار خواهد شد که یکی از پیشگامان تولید نفت در جهان است. این در حالیست که کنفرانس قبلی هم خروجی قابل قبولی نداشت.

البته نقاط روشنی هم پیش‌روی آب و هوای زمین قرار دارد. دولت‌های جدید برزیل و استرالیا و همچنین دولت بایدن تعهد داده‌اند که هر یک به طریقی با انتشار گازهای گلخانه‌ای مبارزه کنند. اتحادیه اروپا هم از اکتبر ۲۰۲۳ طرح مقابله با واردات کالاهایی با نرخ انتشار گاز گلخانه‌ای بالا را به صورت آزمایشی اجرا خواهد کرد.

افزایش شدت تمرکز نیروهای نظامی در آسیا-اقیانوس آرام

کره شمالی به ساخت موشک‌هایی دست یافته که توانایی رسیدن به خاک آمریکا را دارند و احتمالا در ۲۰۲۳ آزمایش‌های موشکی و هسته‌ای بیشتری انجام دهد.

ژاپن یک خط مشی دفاعی جدید اتخاذ کرده که به گفته نخست‌وزیر ژاپن، در مواجهه با تهدید هسته‌ای کره شمالی و افزایش قاطعیت چین به آن نیاز دارد.

آفریقا

اگر خوشبینانه به وضعیت آفریقا نگاه کنیم، هنرمندان خلاق و استارتاپ‌های موفق سرتاسر این قاره را می‌بینیم. اما با نگاهی منفی گرایانه به آفریقا می‌توان به وجود اقتصادهای در خطر، جنگ، قحطی و بحران اقلیمی پی برد.

اما آنچه ۲۰۲۳ را متمایز می‌کند اثر دوگانه حمله روسیه به اوکراین و آسیب‌های همه‌گیری کروناست. تورم باعث افزایش قیمت‌ غذا شده، خطر سوءتغذیه وجود دارد و بیم ناآرامی اجتماعی می‌رود. این دو بحران بی‌شک از مضامین انتخابات‌های کنگو و نیجریه در ۲۰۲۳ خواهند بود.

علاوه بر این، بدهی‌های بین‌المللی هم مشکل دیگری است. از جیبوتی گرفته تا آفریقای جنوبی، که قوی‌ترین اقتصاد این قاره را دارد، همگی از مشکلات عمیقی رنج می‌برند. مشخص نیست چه کسی قرار است به داد این کشورها برسد. آفریقای جنوبی حتی در حفظ گردش چرخ‌های اقتصاد خود هم با مشکل مواجه است، چه رسد به اینکه به دیگر کشورها کمک کند.

افراط‌گرایی اسلامی از دیگر چالش‌های بزرگ این قاره است که همچنان در منطقه "ساحل" پیشروی می‌کند. انتظار نمی‌رود به این زودی‌ها عدم ثبات سیاسی و ناتونی دولت‌ها در مهار افراط‌گرایی کنترل شود.

اما این‌ها همه جنگ‌هایی هستند که به دهه گذشته میلادی مربوط هستند. مناقشات امروزی در آفریقا میان قدرت‌های بزرگ اتفاق میافتد. الکس وینز، مدیر برنامه آفریقا در یک اندیشکده لندنی می‌گوید که این قاره امروز بیش از هر زمان دیگری در دهه‌های گذشته رنگ و بوی جنگ سرد دارد.

نه تنها آمریکا، روسیه و چین بر سر منابع این قاره درگیری دارند، بلکه اتحادیه اروپا و گروهی از کشورها از جمله فرانسه، ترکیه، ژاپن و کشورهای حاشیه خلیج فارس هم به دنبال حمایت دیپلماتیک در عرصه جهانی هستند. امروز هم مانند دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی، رای کشورهای آفریقایی در رای‌گیری‌های سازمان ملل به اندازه طلا و اورانیومی که در خاکشان وجود دارد، ارزشمند است.