فوران آتشفشان هونگا تونگا هونگا هاپای در ژانویه ۲۰۲۲، یکی از بزرگترین فوران‌های آتشفشانی در طول تاریخ بود و این انفجار آتشفشانی که در زیر آب رخ داد، معادل ۱۰۰ بمب اتمی هیروشیما قدرت داشت و میلیون‌ها تن بخار آب را به اتمسفر زمین فرستاد.

برخی از کارشناسان در هفته‌های اخیر این بحث را مطرح کرده‌اند که شاید فوران این آتشفشان باعث افزایش دمای هوا در تابستان امسال بوده و حتی این اتفاق باعث شده تا این گمانه‌زنی درباره نقش انسان در تغییرات آب و هوایی مطرح شود. اما آیا واقعا این فوران آتشفشانی باعث گرمای عجیب و غریب تابستان امسال بوده؟

گلوریا مانی، محقق ارشد در موسسه تحقیقات معدن و فناوری نیومکزیکو و لوئیس میلان، دانشمند پژوهشی در آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا در این رابطه گفته‌اند:« پاسخ کوتاه به این سوال، منفی است. اگرچه پدیده آب و هوایی ال نینیو، دمای کره زمین را بالا برد و فوران آتشفشان هونگا تونگا هم ممکن است برای مدت کوتاهی بر دمای برخی مناطق زمین تاثیرگذار بوده باشد، اما مقصر اصلی گرمای تابستان امسال، تغییرات آب و هوایی است.»

مطالعات متعدد حکایت از آن دارند که فوران عظیم این آتشفشان باعث این تغییرات آب و هوایی نمی‌شود و عامل محرک اصلی، فعالیت‌های انسانی مثل سوزاندن سوختهای فسیلی است.

چرا عده‌ای تقصیر را گردن آتشفشان می‌اندازند؟

طبق توضیح محققان، فوران‌های عظیم آتشفشانی معمولا باعث کاهش دما می‌شوند؛ چرا که مقادیر زیادی دی اکسید گوگرد را از زمین بیرون می‌ریزند. این مواد ذرات معلق، سولفاتی را تشکیل می‌دهند که نور خورشید را به فضا منعکس کرده و سطح زمین را به شکل موقت خنک می‌کنند؛ اما تاثیر فوران تونگا به نحو دیگری بود، چرا که این فوران در زیر آب رخ داد.

مانی و میلان در این باره گفتند:«فوران آتشفشان هونگا تونگا، عجیب و ویژه است؛ چرا که علاوه بر ایجاد بیشترین افزایش در میزان آئروسل در استراتوسفر در دهه‌های اخیر، مقدار زیادی بخار آب را نیز وارد استراتوسفر جو زمین کرد.»

بخار آب یک گاز گلخانه‌ای طبیعی است که تابش خورشید را جذب کرده و گرما را در جو زمین به دام می‌اندازد. طبق گفته مانی و میلان، آئروسل و بخار آب بر سیستم آب و هوا تاثیرگذار هستند؛ اما در چندین مطالعه به این نکته اشاره شده که به دلیل افزایش و پایداری بخار آب ناشی از این آتشفشان، این فوران می‌تواند اثر گرم شدن موقت و خالصی در سطح داشته باشد.

مطالعه منتشر شده در مجله Nature Climate Change در ماه ژانویه حاکی از آن است که طبق برآوردهای انجام شده، فوران این آتشفشان، میزان بار آب در استراتوسفر زمین را بین ۱۰ تا ۱۵% افزایش داده که این بزرگترین میزان افزایشی است که دانشمندان تا به امروز ثبت کرده‌اند. آنها با بهره‌گیری از یک مدل محاسبه کردند که بخار آب می‌تواند میانگین دمای کره زمین را تا ۰.۰۳۵ درجه سانتیگراد افزایش دهد.

برخی مفسران نیز با درنظر داشتن این صحبت‌ها، فوران آتشفشان هونگا تونگا را با گرمایش زمین مرتبط می‌دانند و برخی دیگر از مطالعات حاکی از یک اثر بالقوه گرم شدن زمین است. اما محققانی که در این رابطه به مطالعه می‌پردازند، به وضوح دریافته‌اندکه این آتشفشان عامل اصلی گرمایش عجیب تابستان امسال نیست.

استوارت جنکینز، دانشمند آب و هوا و پژوهشگر فوق دکترا در دانشگاه آکسفورد بریتانیا و نویسنده اصلی مقاله ماه ژانویه دراین باره گفته:« منصفانه این است که بگوئیم که تاثیر این آتشفشان بر گرمای عجیب تابستان امسال، بسیار کم است.»

تصویر بزرگتری از تغییرات آب و هوایی

روند گرم شدن کره زمین، از قبل از فوران این آتشفشان شروع شده بود. ماه جولای احتمالا گرم‌ترین ماه ثبت شده از لحاظ دمای جهانی بوده اما به گفته ناسا، پنج تا از گرم‌ترین ماه‌های جولای در تاریخ، در پنج سال اخیر رقم خورده‌اند.

مانی و میلان اعلام کرده‌اند که به مدل‌های دقیق بیشتری نیاز است تا مشخص شود که تاثیر فوران این آتشفشان بر دمای کره زمین در مقایسه با سوزاندن سوخت‌های فسیلی و پدیده ال‌نینیو چقدر بوده است. اما طبق انتظارات، تاثیر فوران هونگا تونگا به مراتب کمتر از اثرات ناشی از سوزاندن سوخت‌های فسیلی بوده است. آنها در این رابطه گفته‌اند:« شکستن رکورد دمای جهانی در جولای گذشته، تنها پیش نمایشی است از آنچه ممکن است در آینده و در صورتی که اقدامات اقلیمی جسورانه و جاه‌طلبانه‌ای صورت نگیرد، اتفاق بیفتد.»

در ماه می، سازمان جهانی هواشناسی سازمان ملل متحد هشدار داد که به احتمال ۶۶% میانگین سالانه دمای سطح زمین ر پنج سال آینده، از آستانه گرم شدن خطرناک ۱.۵ درجه سانتیگراد عبور خواهد کرد. طبق گفته ناسا، با گرم شدن ۱.۵ درجه سانتیگرادی زمین، امواج گرمای شدید گسترده‌تر شده و احتمال خشکسالی و کاهش دسترسی به آب افزایش خواهد یافت و افزایش ۱.۵ درجه‌ای دمای زمین منجر به فروپاشی صفحات یخی گرینلند و غرب قطب جنوب خواهد شد.