هر دوره از این چرخه رشد، خانواده با یکسری چالش‌ها درگیر می‌شود. یکی از این چالش‌ها مربوط به امور آموزشی و انجام تکالیف شب کودک است.

سبک برخورد و روش کار هر والدینی در این مورد متفاوت است و نحوه برخورد ما با این چالش، عکس‌العمل فرزندمان را مشخص می‌کند. پدر و مادر‌های زیادی را می‌شناسیم که مدام شکایت دارند که فرزندشان تکالیف اش را بخوبی انجام نمی‌دهد! یا کار را به جایی رسانده‌اند که فرزندشان با آن‌ها لج‌بازی می‌کند و مشق‌نوشتن را وسیله‌ای برای گرفتن انتقام و قدرت‌نمایی می‌داند.

گاهی این لج‌بازی حاصل کشمکش‌های زیاد و طولانی والدین و ناشی ازسبک تربیتی و تعاملی اشتباه آن‌ها با کودک است. هدف ما در این مقاله ریشه‌یابی و آموزش چند تکنیک برای حل این مشکل است.برای درک بهتر، در ابتدا چند نمونه شایع از شکایت والدین را در زمینه انجام تکالیف کودکان بررسی می‌کنیم.

کودکم اصلا تکالیف اش را انجام نمی‌دهد. هر چقدر تذکر می دهم ، فایده‌ای نداشته است. تا خودم بالای سرش نباشم، تکالیف اش را انجام نمی‌دهد و خودم مجبورم بیشتر مشق‌هایش را بنویسم.(وابستگی افر اطی و نداشتن استقلال فرزند در اثر فرزند پروری سهل گیرانه ) پسر من همه مشق‌هایش را غلط و بدخط می‌نویسد و معلمش هم مرتب تذکر می‌دهد. من چند بار که مشق‌هایش را دیده‌ام، او را تنبیه و تهدید کردم و آن‌ها را پاره کرده‌ام تا مجبور شود دوباره بنویسد!(تنبه نامناسب و پایین آوردن عزت نفس کودک و گاهی ناشی از مشکلات یادگیری) پسر من مشق‌هایش را می‌نویسد، ولی از وقتی که از مدرسه می‌آید، باید مدام به او بگویم که مشقت را بنویس و آخر شب هم هول‌هولکی می‌نویسد!( نبود قوانین و قانونمندنبودن کودک) دختر من از مدرسه که می‌آید، همان‌جا غذا‌ نخورده و لباس در‌نیاورده، به سرعت مشق‌هایش را می‌نویسد.(مشکل اضطراب کودک) فرزندان من از وقتی به خانه می‌آیند، دفتر و کتاب‌هایشان باز است و بازی می‌کنند و کلمه‌کلمه تا شب مشق می‌نویسند و واقعا مرا حرص می‌دهند.( آموزش ندادن مدیریت زمان و برنامه ریزی) و …

آموزش، مسئولیتی مهم برای والدین است و والدین باید نماینده معلم در خانه باشند. سیستم آموزشی در ایران به این صورت که در تکمیل فعالیت آموزش معلمان، همکاری والدین در منزل برای تمرین و یادآوری آنچه که در مدرسه کار شده است، در خانه ضروری است و کودک به تنهایی و بدون آموزش و مهارت لازم برای انجام تکالیف، نمی‌تواند این فعالیت را به‌خوبی به انجام برساند .

دسته ای از والدین بدون اینکه وظیفه نظارت و آموزش که مسئولیت خودشان است را انجام دهند، صرفا از کودک انتظار خروجی درست دارند و تنها تذکر‌ دادن یا برخود و تنبیه‌کردن را وظیفه خود می‌دانند. نمی‌توانیم هم از کودک انتظار داشته باشیم بدون آموزش و نظارت، مهارت‌های لازم را بلد باشد وبه درستی کاری را انجام دهد.

از طرفی دسته‌ای از والدین هم به استقلال کودکشان توجه نمی‌کنند و فرزندی وابسته تربیت می‌کنند. والدینی که اجازه این را به کودک نمی دهند اشتباهات خود را داشته باشد، به اندازه والدینی که کودک را رها کرده‌اند، به اعتماد‌به‌نفس فرزندشان ضربه می‌زنند.

کودکان تنبل یا بی‌خیال نیستند! به آن‌ها کمک کنید تا مهارت‌های لازم را یاد بگیرند. زمانی که آموزش و انجام تکالیف شروع می‌شود، این والدین هستند که باید مسائلی را در نظر بگیرند و همچنین مهارتهایی را به فرزندان آموزش بدهند تا آنها روش و مسیر صحیح درس ‌خواندن را یاد بگیرد و بعد بصورت مطلوب اجرا کنند؛ مهارت و نکاتی نظیر:

برنامه‌ریزی و مدیریت زمان

تکلیف ‌نویسی کودک را تابع برنامه مشخصی می‌کند که از قبل تعیین شده است و کاملا طبیعی است که در روزهای اولیه به‌سختی آن را بپذیرد و اجرا کند. برنامه‌ریزی کنید و تعیین مکان و زمان و میزان استراحت مورد ‌نظر کودک را از خودش سوال کنید. که کجا و چه زمانی برای او مطلوب تر است .

هرگز فرزندتان را مجبور نکنید که به اتاقش برود و تا تکلیف اش را انجام نداده بیرون نیاید و همینطور هرگز وادارش نکنید به مدت طولانی و پشت سرهم مشق بنویسد؛ مخصوصا اگر کودکان کلاس اول و دوم هستند؛ به این دلیل که ماهیچه ‌های دست آن‌ها هنوز به مداد عادت ندارد و خیلی زود خسته می‌شوند.

کودکان در هر مرحله از رشد و سن، میزان پایداری مشخصی دارند. میزان پایداری یعنی مدت زمانی که می‌توانند مشغول به انجام کار یا فعالیتی شوند، به استثنای بازی‌های کامپیوتری و تماشای تلویزیون؛ یعنی اینکه میزان نشستن و انجام تکالیف در سنین مختلف متفاوت و به شرح زیر است:

کودک 2 ساله: 5 تا 10 دقیقه

کودک 3 ساله: 10 تا 15 دقیقه

کودک 4 ساله: 15 تا 20 دقیقه

کودک 5 ساله یا پیش‌دبستانی: 20 تا 30دقیقه

کودک 6 ساله و کلاس اول دبستان: 40 تا 45دقیقه

و همین‌طور با افزایش هر سال سن، مدت زمان 10 دقیقه بیشتر می‌شود.بنابراین با مشورت کودک، به‌ خصوص کودک کلاس اول که ممکن است انجام تکالیف برایش مشکل‌تر باشد، تعیین محدوده زمانی و تقسیم ‌بندی زمانی صورت می‌گیرد. این زمان‌بندی و مدیریت زمان نوعی مهارت است که باید کودک آن را فرا بگیرد.

به‌طور مثال از او می‌پرسیم از ساعت 5 تا 9 شب، چه ساعتی راحت‌تر هستی؟ آیا می‌خواهی آنرا را به چند قسمت تقسیم کنیم؟ این کودکان 45 دقیقه برای انجام تکالیف وقت لازم دارند که می‌توانند آن را به دو یا سه قسمت 15 دقیقه‌ای تقسیم کنند و 10 دقیقه هم برای استراحت یا انجام کاری که می‌خواهند، تعیین کنند.

برخی کودکان مضطرب تکالیف شان را در حداقل‌ترین زمان و با سرعت انجام می‌دهند و قاعدتا کیفیت تکلیفش هم نمی‌تواند بالا باشد. این کودکان هم در دسته همان کودکانی هستند که برنامه‌ریزی زمانی را رعایت نکرده‌اند و فقط برای کم‌کردن اضطراب، سریعتر انجام می‌دهند.

ایجاد هدف و انگیزه

یکی از دلایلی که برخی از کودکان رغبتی به درس و نوشتن تکلیف ندارند، نداشتن انگیزه یا ندیدن کاربردی ‌بودن آن در زندگی‌شان است. پس تکالیف را برای کودک جذاب و کاربردی کنید؛ یعنی در زندگی روزمره از آن‌ها استفاده کنید. مثلا در فروشگاه بگویید: «پسرم می‌توانی قیمت این را برایم بخوانی؟» یا ترغیبش کنید که تابلو‌ها را نگاه کرده و مغازه مورد نظر شما را پیدا کند!

به هیچ عنوان کودک را مجبور به انجام تکالیف نکنید و در عوض سعی کنید برایش انگیزه درونی برای اینکه تکلیف اش را به خوبی انجام دهد، ایجاد کنید؛ مانند اینکه بگویید: «تو باهوش و پر‌تلاشی ، معلم و دوستانت متوجه می‌شوند که چقدر تلاش می‌کنی و موفق هستی» یا اینکه « دقت کردم دیدم دستخط تو هر روز بهتر می‌شود.»

تعیین و اجرای مقتدرانه قوانین و قانونمندی کودک

برای قانونمند‌کردن کودک، سعی کنید ابتدا با مثال ‌های ملموس، واژه «قانون» را برایش توضیح دهید. برای مثال با این جمله که: «اگر دقت کنی، در دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم همه چیز دارای اصول و قواعدی است. مثلا قانون رانندگی است که وقتی چراغ قرمز می‌شود ماشین‌ها باید پشت خط عابر پیاده بایستند تا چراغ سبز شود و حرکت کنند.» یکی از قوانین که شما باید آن را یاد بگیرید، قوانین درسی و انجام تکالیف مدرسه است.

برای کودک به‌طور شفاف تعیین کنید که معلمش و شما، چه محدوده زمانی و چه شرایطی و چه انتظاراتی از او دارید. اگر کودک تکلیف اش را انجام نداد و خارج از محدوده تعیین‌شده شروع به انجام تکالیف کرد، به او که بگویید خارج از وقت تعیین‌ شده نباید مشق بنویسی و اجازه این کار را به او ندهید » تا فردا در کلاس، کودک با تذکر معلم با پیامد اجرا‌ نکردن قانون زمان‌بندی روبه‌رو شود.

کمک به مسئولیت‌پذیری و استقلال کودک

با شروع دوران تحصیلی، نوعی مسئولیت جدی و اجتماعی برای کودک شروع می‌شود. حس مسئولیت را به فرزندانتان القا کنید. با فرزندانتان صحبت کرده و این موضوع را برایشان روشن کنید که قرار نیست شما به جای آن‌ها تکالیف شان را انجام دهید و رسیدگی به آن‌ها مسئولیت خودشان است؛

به کودک اطمینان خاطررا بدهید که در صورت لزوم به آن‌ها کمک خواهید کرد وهمیشه آماده راهنمایی و کمک ‌رسانی به آن‌ها هستید. البته بیش از حد به فرزندتان کمک نکنید. در مرحله استقلال فرزندان، خصوصا در سال اول ابتدایی، ضروری است یکی از والدین درکنار کودک بنشیند و درانجام تکالیف به او کمک کند.

و برای اینکار در دو سال اول ابتدایی شما لازم است بدون اینکه مشغول کار دیگری باشید و فقط نقش ناظرو کمک‌ کننده داشته باشید، نه بعنوان کسی که تکالیف کودک را انجام می‌دهد و کودک تنها نظاره گر است! بطور مثال با تلفن صحبت کردن یا مشغول آشپزی و دیدن تلویزیون نباشید.

برای اینکه کودک با مفهوم مسئولیت ‌پذیری آشنا شود، زمانی ‌که او تکلیف اش را نامطلوب و ناقص انجام داده است و به تذکر و راهنمایی شما هم توجهی نداشته، اجازه دهید خودش مسئولیت آن را برعهده بگیرد و با پیامد آن در کلاس مواجه شود و شخصا هم علت آن را برای معلم توضیح دهد.

نکته بعدی ،برای اینکه او وابسته به حضور شما به ‌صورت دائمی نباشد، به او بگویید «مجاز هستی فقط سه سوال از من بپرسی. اگر من بیشتر ازسه سوال را جواب بدهم ، به این معنی است که من تکالیف ات را انجام داده‌ام و این یعنی که تو تلاشی نکرده‌ای»

برای اطمینان خاطر و احساس امنیت به همیشه به او بگویید «من اینجا هستم. کمکی خواستی، بگو، ولی من نمی‌گویم کجا را درست نوشتی و کجا را اشتباه تا خودت تمرین و دقت داشته باشی.اما درآخرتکالیف ات را نگاه می‌کنم تا اگر اشتباه داشتی، دوباره تلاش کنی . » به فرزند خود اجازه بدهید که خودش درباره رفتارش تصمیم بگیرد و مسئولیت رفتارهایش بر دوش خود باشد.

بررسی روش یادگیری کودک

بهتر است روش یادگیری فرزندتان را بدانید. کودکان ممکن است سبک یادگیری صوتی یا شفاهی یا تصویری یا سبک حسی داشته باشند. دانستن سبک یادگیری در روند درس‌خواندن و راهنمایی شما به فرزندتان بسیار کمک‌کننده است.

ایجاد شرایط مناسب برای درس خواندن کودک

ممکن است هر کودک روال درسی خود را داشته باشد. برخی روی تختشان به انجام تکالیف خود می‌پردازند و عده‌ای دیگر میز غذاخوری را محلی مناسب برای انجام تکلیف خود بدانند. دقت داشته باشید بهتر است محل انجام تکالیف ثابت باشد و ترجیحا در اتاق و پشت میز خود کودک باشد، نه هر بار در یک گوشه از خانه و حتما با کمترین مزاحمت باشد.

حتی المقدور تا حد امکان شرایط تمرکز و آرامش کودک را در مکان انجام تکالیف مهیا کرده و عوامل حواس‌پرتی را حذف کنید. خواهر و برادر در اتاق حضور نداشته باشند و یا دراتاق مشغول بازی ، خوردن ، سرو‌صدا وتلویزیون روشن نباشد و … ضمنا گرسنگی و درد جسمانی یا هرعامل ناراحتی‌های کودک را قبل از انجام تکالیف برطرف کنید و وسایل مورد نیاز و مورد علاقه کودک را برای انجام تکالیفش به موقع تهیه کنید.

نظارت و حمایت کودک

به کودک اجازه دهید تا تکالیف اش را خودش انجام دهد و بعد شما آن را بررسی کنید و نکات لازم را به او بگویید. دائم به او یادآوری نکنید که درست یا اینکه غلط نوشته یا ایرادهایش را خودتان برطرف کنید. این حضور باید در حد نظارت باشد و کودک نباید برای انجام تکلیف و مسئله، منتظر نظر و تایید آن از جانب شما باشد .

درصورت لزوم او را راهنمایی کنید و جواب‌هایتان هم خیلی واضح و مستقیم نباشد وبلکه باید به ‌صورت هدایت ‌شده وغیر‌مستقیم کودک را وادار کنید تا با فکر کردن به جواب درست برسد. کودک باید بداند که انجام تکالیف، مسئولیت اواست، نه شما و شما تنها راهنما و نظارت‌گر هستید.

در سال‌های اول مدرسه، نظارت و حمایت حتما باید انجام شود و در سال دوم دبستان این نظارت کمتر می‌شود و درسال‌های سوم و چهارم، کودک باید درانجام تکالیف اش استقلال پیدا کند وتنها برای راهنمایی ازشما کمک بخواهد.

والدین، نباید برای انجام تکالیف فرزندشان وسواس به خرج دهند، ولی باید به او کمک کنند تا ترتیب بکارگیری روش موثر برای انجام‌ دادن کارهای خود را فرا گیرد.

تشویق و پاداش به تلاش‌های کودک

تشویق مناسب و به موقع را فراموش نکنید و تمیزی و مرتب‌بودن تکالیف را تشویق کنید. برای ترغیب کودک ، می‌توانید از تکنیک «بعد ازاینکه تکلیفت را انجام دادی، می‌توانی…» یا از چارت رفتاری یا جدول ستاره‌ها استفاده کنید. البته دقت داشته باشید سیستم پاداش تبدیل به باج‌ دهی نشود.

تشویق کلامی و نوازش و درآغوش ‌کشیدن یا گزارش‌ دادن موفقیت و مطلوب ‌بودن آن به فردی دیگر نیز ازموارد تشویق‌های کاربردی است.برای مثال به پدر یا مادر‌بزرگ و پدر‌بزرگ کودک بگویید که چقدر دقت می‌کند درنوشتن یا چقدر دست‌خط اوعالی است یا چقدر به زمان‌بندی و قوانین پایبند است! و موفقیت‌های کوچک کودکتان را ستایش کنید.

بررسی میزان و حجم تکلیف و درس تعیین‌شده

. ممکن است تکلیف تعیین‌ شده برای کودک مشکل و یا خیلی زیاد باشد والدین حتما میزان و حجم آنها را بررسی کنند. دراین ‌صورت با آموزگار او درباره این موضوع صحبت کنید. اگر سطح و میزان تکلیف شب مناسب است، ولی بازهم کودک در انجام آن مشکل دارد، شاید بهتراین باشد که مشکل مورد نظر بررسی شود.

بررسی عوامل مشکل‌ساز

اختلالات در یادگیری: ناتوانایی‏های یادگیری که هشتاد درصد به صورت اختلال در خواندن خود را نشان می‏دهد، یکی از عوامل مشکلات درسی و مشکل در انجام تکالیف است. مشکلات اینگونه کودکان، مربوط به ادراک، تمیز، حافظه و توالی دیداری و شنیداری است. بطور نمونه کودکی که کلمات را برعکس می‌نویسد یا در خواندن مشکل دارد. هوش بالای کودک : گاهی بهره هوشی بالای کودک، باعث می‌شود که تکالیف اش را بسیار ابتدایی و مضحک بداند. این کودکان نیاز به برنامه ویژه ‏ای دارند که معلم و مسئولان برایشان تهیه کنند. مشکلات جسمانی: بیماری‌های مزمن مانند کم‌خونی یا مشکلات بینایی یا شنوایی می‌تواند برای کودک شما مشکل‌ساز باشند و انجام تکالیف را برایشان سخت کند. مشکلات روحی: گاهی مشکلات و فشارهای روحی ناشی از حسادت به فرزند تازه‌ متولد‌شده یا اختلاف پدر و مادر، تبعیض و مقایسه‏ کودک با دیگران، سرزنش و توبیخ و… به طور قطع در رشد تحصیلی کودک اثر منفی دارد و او را از انجام امور درسی باز خواهد داشت. خستگی کودک: بازی و فعالیت‏های فیزیکی بیش‌از‌حد، سبب خستگی فراوان و در نتیجه، عدم انجام تکالیف خواهد شد؛ پس این‌گونه فعالیت‏ها نیز باید حساب ‌شده و براساس برنامه باشد.

در پایان ضروری است والدین این مهارت‌ها و موارد مهم را در نظر گرفته و در پیش‌دبستانی یا شروع مرحله آموزشی آن‌ها را به‌کار بگیرند تا انجام تکالیف برای کودکان به امری مشکل و برای والدین به چالشی سخت تبدیل نشود.