حیا چه تفاوتی با خجالت و کم رویی دارد؟

حیا یعنی خودداری از انجام دادن کارهای قبیح؛ امّا اگر کسی به خاطر دیگران و در مقابل آنان آنچه را نیک است ترک کند، کم رویی نامیده می شود و کم رویی، یعنی شرم کردن از کار نیک. برخی از افراد معنای خجالت و حیا را یکسان می دانند و تفاوتی بین این دو قائل نیستند. این افراد انجام ندادن برخی از کارها توسط افراد با حیا را خجالت و کم رویی او می دانند، در حالی که به خودداری از انجام دادن کارهای قبیح و انجام کارنیک می گویند که در دین به عنوان ارزش شناخته می شود. با این بخش با ما همراه شوید تا با معنای حیا و خجالت و تفاوت آنها بیشتر آشنا شوید.

حیا چیست؟

حیا یک نوع احساس خجالت طبیعی و سالم است که در آن فرد احساس حقارت نمی کند و گاهی انرژی مثبتی برای حرمت نفس اش به حساب می آید. حیا به معنای شرم داشتن از ارتکاب محرمات و مذمومات است و عاملی برای رعایت شئونات اخلاقی فردی و اجتماعی ، جلوگیری از تکبر و غرور و تلاش برای بهتر شدن است. حیا از نظر شرعی و عقلی و عرفی برای زن و مرد پسندیده است. گاهی حیا به جای کم رویی به کار گرفته می شود و بار ضدّ ارزشی کم رویی بر آن حمل می گردد و ممکن است فرد را نسبت به رفتاری که ناشی از حیا و نه کم رویی است متنفّر سازد.

حیا یک حالت فعال نفس است و در حیا انسان بر قوای خود تسلط دارد و خود اداره کننده و فعال است به بیان دیگر قدرت خویشتن داری امری است ارادی و ارزشمند و در دین به عنوان یک ارزش شناخته شده است.

کم رویی چیست؟

به ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران، احساس شرم در هنگام صحبت کردن با دیگران و پنهان کردن نیازها و احساسات واقعی خود کم رویی و خجالت می گویند. فرد خجالتی در روابط عاطفی، روابط کاری و ارتباط با دیگران دچار مشکل می شود و احساس بدی دارد و حس می کند که در هنگام حضور در دیگران، خودِ واقعی اش باشد.کمبود اعتماد به نفس، شکل گرفتن تصویر ضعیف و نادرست از خود، فکر کردن زیاد به خود و سخت گیری، تلقین غلط ازدلایل خجالت و کمرویی است.

تفاوت حیا و کم رویی چیست؟

حیا با خجالت فرق دارد زیرا خجالت گاه به امور غیر مذموم و حتی واجبات نیز تعلق می گیرد و به شرک خفی مبدل می شود مثلا شرم از انجام غسل ، شرم از خواندن نماز در اجتماعات، شرم از باحجاب بودن ، شرم از عدم برقراری ارتباط با جنس مخالف

حیا به خودداری از انجام دادن کارهای قبیح و انجام کارنیک می گویند امّا کم رویی، خودداری از انجام دادن کار نیک و انجام دادن قبیح است. اگر کسی به خاطر دیگران و در مقابل آنان آنچه را نیک است ترک کند، کم رویی نامیده می شود.

کمرویی یک حالت انفعال روانی است که در آن انسان منفعل بوده و تحت تاثیر عامل بیرونی قرار می گیرد ولی حیا یک حالت فعال نفس است و در حیا انسان بر قوای خود تسلط دارد و خود اداره کننده و فعال است. حیا در دین به عنوان یک ارزش شناخته شده است و کمرویی خجالت کشیدن در انجام امور دین مذموم است و نشان از ضعف ایمان می باشد.

کمرویی پدیده ای است کاملا غیر ارادی و ناخوشایند و حکایتگر ناتوانی و معلولیت اجتماعی شخص است. بنابراین، باید مرز میان این دو را تشخیص داد تا از اشتباه جلوگیری شود.

تشخیص حیا و کم رویی

برای تشخیص حیا و کم رویی باید فعل قبیح را به درستی شناخت و ملاک شرع را در مورد فعل قبیح مورد توجّه قرار داد تا کارهای نیک قبیح ارزیابی نشوند. همچنین باید ملاک عُرف را مورد توجّه قرار داد و قبیح عرفی را نیز شناخت. در قبیح عرفی لازم است اموری مورد پذیرش قرار گیرند که مخالف شرع نباشند. باید فعل نیک را نیز با معیار شرع و عرف به خوبی شناخت تا قبیح ارزیابی نشوند. اگر فعل قبیح و فعل نیک را بشناسیم، تشخیص حیا از کم رویی آسان می گردد و دیگر کارهایی که مطابق حیاست، کم رویی ارزیابی نمی شوند.

برای تشخیص کم رویی از حیا در ادامه با چهار مفهوم اصلی کمرویی آشنا شوید:

فعل نیک

شخص باحیا از انجام دادن فعل قبیح خودداری و شرم می کند و کارش یک ارزش محسوب می شود امّا فرد کم رو از فعل نیک شرم می کند و لذا کارش ضدّ ارزش به شمار می رود.

فرد کم رو

فرد کم رو کارِ درست را به خاطر دیگران، ترک می کند و انجام دادن آن را در جمع آنان نادرست می پندارد و هنگام مواجهه با «فعل نیک» از حاضران شرم می کند اما ممکن است شخص کم رو در وضعیت دیگری به انجام دادن آن کار مبادرت کند. علّت ترک فعل نیک ناتوانی فرد در انجام دادن کارهایی است که ممکن است برخلاف خواست دیگران باشد و بی اعتقادی فرد نسبت به آن عمل نیست.

حضور و نظارت

وقتی کم رویی شکل می گیرد که افرادی حضور داشته باشند و از دیدگاه آنان کار مورد نظر، قبیح شمرده شود و یا تصوّر شود که انجام دادن این کار نزد آنان قبیح است. کسی که اهل عبادت است، در جمع عبادت کنندگان به راحتی وظایف عبادی خود را انجام می دهد؛ امّا در جمع افرادی که موافق آن نیستند، ممکن است برای انجام دادن همین کار با مشکل روبه رو شود اما با وجود تمسخر و آزار و اذیّت دیگران دست از کار خود نکشد، چنین فردی کم رو نیست. افرادی که کم رو نیستند، از هیچ سرزنشی نمی ترسند. بنابراین وجود مخالفت و حضور مخالفان ، موجب کم رویی نمی شود و ضعف و ناتوانی فرد در تحمّل فشار روانی حاضران و مخالفت های آنان است که موجب کم رویی می شود.

باز داری و خودداری

در حیا مسئله ای به نام مهار کردن نفس و بازدارندگی وجود دارد اما در کم رویی حضور دیگران سبب مهار شدن نفس نمی شود؛ بلکه عاملی برای آزادی نفس امّاره می گردد. در کم رویی بازدارندگی هست؛ امّا کنترل نفس نیست. اگر کسی اهل نماز است اما در جمع به دلیل مخالفت نماز نمی خواند، با این کار به کمک نفس امّاره آمده و از بروز یک کار شایسته، جلوگیری کرده است.

تفاوت بین انسان با حیا و انسان خجالتی

تفاوت هایی که باعث متمایز شدن شخص خجالتی از شخص با حیا میگردد؛ عبارتند از:

1. حیا مخصوص کسانی است که برای خود ارزش قائلند و طالب کرامت و شرافت می باشند اما خجالت کشیدن نوعی نقص تلقی می شود و افراد خجالتی نمی توانند حرفشان را بزنند، وظایفشان را به خوبی انجام دهند.
2. خجالت غالباً به عنوان یک صفت مذموم محسوب می¬شود اما حیا مانند سایر صفات اخلاقی و حالات روانی، فی حد نفسه متصف به خوبی و بدی نمی شود و بستگی به این دارد که تا چه اندازه با مصالح انسان و اهداف اخلاقی تناسب داشته باشد.
3. فرد با حیا برای خدشه دار نشدن شخصیتش از انجام افعال مذمومه خودداری می کند اما فرد خجالتی چون می خواهد آبرو و کرامتش محفوظ باشد، وقتی احساس می کند دیگران به ضعف و عیب او پی برده اند، دچار حالت خجالت می شود.

جایگاه و اهمیت حیا در روایات

امام علی علیه السلام :

اَلحَیاءُ مِفتاحُ کُلِّ الخَیرِ؛ حیا کلید همه خوبی هاست. (شرح آقا جمال خوانساری بر غرر الحکم و درر الکلم ج‏1، ص 93، ح340)

رسول اکرم صلی الله علیه و آله :

اَلحَیاءُ زینَهُ الاسلامِ؛ حیا زینت اسلام است. (مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج1، ص488، ح1244)

رسول اکرم صلی الله علیه و آله :

إنَّ اللّه یُحِبُّ الحَیِیَّ الحَلیمَ العَفیفَ المُتَعفِّفَ؛ خداوند انسان با حیایِ بردبارِ پاک دامنی را که پاکدامنی می ورزد، دوست دارد.(کافی(ط-الاسلامیه) ج2، ص112، ح8)

امام کاظم علیه السلام :

اَلحَیاءُ مِنَ الایمانِ وَ الایمانُ فِی الجَنَّهِ و َالبَذاءُ مِنَ الجَفاءِ وَ الجَفاءُ فِی النّارِ؛ حیا از ایمان و ایمان در بهشت است و بد زبانی از بی مهری و بد رفتاری است و بد رفتاری در جهنم است.(تحف العقول ص 394 – بحارالأنوار(ط-بیروت) ج75، ص309)

امام صادق علیه السلام :

اَلحَیاءُ عَلی وَجهَینِ فِمِنهُ ضَعفٌ وَ مِنهُ قُوَّهٌ و َإسلامٌ و َإیمانٌ؛ حیا بر دو گونه است:یکی حیای ضعف و ناتوانی و دیگری حیای قدرت و اسلام و ایمان.(تحف العقول ص360 – بحارالأنوار(ط-بیروت) ج75، ص242)

امام صادق علیه السلام :

اَلحَیاءُ عَشَرَهُ أَجزاءٍ تِسعَهٌ فِی النِّساءِ و َواحِدٌ فِی الرِّجالِ؛ حیا ده جز دارد، نه جزء آن در زنان است و یک جزء در مردان.(من لایحضر الفقیه ج3 ، ص468 ، ح4630)

امام علی علیه السلام :

غایَه الحَیاءِ أن یَستَحیِیَ المَرءُ مِن نَفسِهِ؛ اوج حیا این است که آدمی از خودش حیا کند.(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص236 ، ح4758)

امام علی علیه السلام :

اَلحَیاءُ مِنَ اللّه یَمحو کَثیرا مِنَ الخَطایا؛ حیا از خدا بسیاری از گناهان را پاک می کند.(تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص257 ، ح 5455)