احادیث زیبا درمورد احترام به پدر و مقام و منزلت او

پدر نیز مانند مادر از مقام و منزلت بالایی برخوردار است، گر چه بهشت زیر پای پدران نیست اما در دستان زحمت کش و نگاه خسته آنهاست که از آن ایثار و فداکاری و از خودگذشتگی می بارد. پدر در همه ادیان دینی به خصوص اسلام از احترام زیادی برخوردار است و بعد از مقام ایمان و شرک نورزیدن به خدا احترام به پدر و مادر قرار دارد.

اسلام برای تکریم و پاس‏داشت مقام پدران همواره به حفظ احترام پدر توصیه نموده و واجب بودن اطاعت و فرمان‏پذیری فرزندان از پدر را وضع کرده است. در این بخش از دین و مذهب احادیث و آیاتی درباره احترام به پدر و مقام و منزلت او آورده ایم.

احترام به پدر در آیات قرآن

پدر و مادر در نزد خداوند از جایگاه منحصر به فردی برخوردار هستند به طوری که در قرآن کریم، در چندین آیه به اطاعت و تکریم آنها فرمان داده شده است و خداوند در این آیات به رعایت مقام و منزلت آنها تأکید کرده است.

وَ قَضی رَبُّک اَلاّ تَعْبُدُوا اِلاّ اِیاهُ وَ بِالْوالِدَینِ اِحْسانا ( سوره اسراء(17)؛ آیه23)

و پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید و به پدر و مادر، نیکی کنید.

وَ وَصَّینَا الاِنْسانَ بِوالِدَیهِ حُسْنا ( سوره عنکبوت(29)؛ آیه8 )

و ما به انسان سفارش کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند.

وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا(سوره اسراء(17)؛آیه24 )

و همیشه پر و بال تواضع و تکریم را با کمال مهربانی نزدشان بگستران و بگو:پروردگارا، چنانکه پدر و مادر، مرا از کودکی (به مهربانی) بپروردند تو در حق آنها رحمت و مهربانی فرما.

أَلَّا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا ۖ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا ۖ ( سوره انعام(6)؛ آیه151 )

چیزی را با او شریک نکنید و به پدر و مادر نیکی کنید.

با توجه به آیات قرآن فرزند چگونه باید با پدر خود رفتار کند؟

در آیاتی از سوره یوسف بیان شده است:

حضرت یوسف (ع) با آن که وزارت بزرگ ترین دولت عصر خویش در مصر باستان را به عهده داشت از پدر و مادر دهاتی و بیابانگرد خویش در مصر به خوبی استقبال کرده و تمام ادب و نزاکت را در حق ایشان به جا آورد. (یوسف آیه 99 و 100)

آیه 63 و 68 سوره یوسف و نیز 8 سوره عنکبوت و 14 و 15 سوره لقمان بیان می دارد که گوش سپاری و اطاعت از فرمان ها و خواسته های پدر از وظایف دیگر فرزندان است. اطاعت از پدر حتی در مواردی که پدر حضور ندارد و ناظر رفتارها و کردارهای ایشان نیست می بایست ادامه یابد چنان که فرزندان یعقوب(ع) در مسافرت خویش به حکم و فرمان آن حضرت از دروازه های مختلف وارد شدند تا مورد چشم زخم اهل مصر قرار نگیرند.

در آیات101 و 102 سوره صافات آمده است که حضرت اسماعیل (ع) برای اجرای فرمان سخت ذبح تن به مرگ سپرد تا رضایت و خشنودی پدر را به دست آورد.

تنها زمانیکه فرزند میتواند از پدر و مادرش اطاعت نکند

آیات 46 و 48 سوره مریم عدم جواز اطاعت از پدر را محدود کفرخواهی وی بیان می کند یعنی تنها در صورت کفرخواهی است که فرزند می تواند با پدر مخالفت ورزد.

خداوند در آیه 8 سوره عنکبوت توضیح می دهد که در صورت مخالفت فرمان پدر و مادر با فرمان های خداوند فرزند می تواند به مخالفت با فرمان های پدر و مادر اقدام کند و لازم نیست تا از کفر و شرک و خواسته های مخالف با خواسته ها و فرمان های الهی اطاعت کند.

آیات 42 و 45 سوره احقاف بیان می دارد که در صورت شرک ورزی پدر و مادر، بر فرزندان است که حقوق ایشان را مراعات نمایند و با ادب و ملاطفت با ایشان برخورد کنند و در گفت وگوها بر ایشان تندی نورزند و ایشان را سرزنش و اهانت نکنند.

احترام به پدر در کلام معصومان(علیهم السلام)

پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم(علیهم السلام)، همواره نیکی به والدین را سفارش کرده و در بیانات گهربار خود فرموده اند:

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

نَظَرُ الْوَلَدِ اِلی والِدَیْهِ حُبّاً لَهُما عِبادَة ( بحارالأنوار، 74/80 )

نگاه با محبّت و دوستانه به پدر و مادر، عبادت است.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

رَحِمَ اَللَّهُ اِمْرَأً أَعَانَ وَالِدَهُ عَلَی بِرِّهِ (علامه مجلسی؛ بحارالأنوار؛ ج71؛ ص81)

خداوند، رحمت کند کسی را که پدرش را بر نیکی، کمک کند.

حق فرزند بر پدر

الإمامُ الصّادقُ علیه‏السلام:

تَجِبُ للوَلَدِ علی والِدِهِ ثَلاثُ خِصالٍ :اختِیارُهُ لِوالِدَتِهِ ، وتَحسینُ اسمِهِ ، والمُبالَغَةُ فی تَأدیبهِ .( بحار الأنوار :78 / 236 / 67 منتخب میزان الحکمة :614 )

امام صادق علیه‏السلام:

فرزند سه حقّ بر گردن پدرش دارد :انتخاب مادری خوب برای او، نامگذاری خوب او و کوشش در تربیت او.

رسولُ اللّه صلی‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم:

مِن حَقِّ الوَلَدِ علی والِدِهِ ثَلاثَةٌ:یُحَسِّنُ اسمَهُ ، ویُعَلِّمُهُ الکِتابَةَ ، ویُزَوِّجُهُ إذا بَلَغَ .( مکارم الأخلاق :1 / 474 / 1627 منتخب میزان الحکمة :614 )

پیامبر خدا صلی‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم:

از جمله حقوق فرزند بر پدرش سه چیز است:اسم خوب برایش انتخاب کند ، سواد به او بیاموزد و هر گاه به سن بلوغ رسید ، او را همسر دهد.

امیر المؤمنین علیٌّ علیه‏السلام:

حَـقُّ الوَلَدِ علَی الوالِدِ أن یُحَسِّنَ اسمَهُ ، ویُحَسِّنَ أدَبَهُ ، ویُعَلِّمَهُ‏القرآنَ .( نهج البلاغة :الحکمة 399 منتخب میزان الحکمة :614 )

امام علی علیه‏السلام:

حقّ فرزند بر پدرش این است که او را سواد و شنا و تیر اندازی بیاموزد و جز روزی حلال خوراک او نکند.

عدم احترام به پدر و دور شدن از بهشت

امام باقر(علیه السلام) از پبامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل فرمودند:

اِیّاکُمْ وَعُقُوقَ الْوالِدَیْنِ، فَاِنَّ رِیحَ الْجَنَّةِ تُوجَدُ مِنْ مَسیرَةِ اَلْفَ عامٍ وَ لایَجِدُها عاقٌّ وَلاقاطِعُ رَحِمٍ. ( بحارالأنوار، ج 74، ص 62 .)

از عاقّ والدین شدن بپرهیزید، زیرا با اینکه بوی بهشت از مسافت هزار سال به مشام می رسد، عاق والدین و کسی که قطع رحم کند آن بو را احساس نخواهد کرد. (یعنی بیش از هزار سال از بهشت فاصله دارد).

امام صادق(علیه السلام) فرمودند:

مَنْ نَظَر الی أبَویه نَظَرَ ماقتٍ و هُما ظالمانِ لَهُ، لم یَقبَلِ اللهُ لَهُ صلاهً (شیخ کلینی؛ اصول کافی؛ ج 4؛ ص50 )

هر کس به پدر و مادر خویش نگاه خشمگین افکند، هر چند آنان به او ستم کرده باشند خداوند نمازش را نمی پذیرد.

امام باقر(علیه السلام) فرمودند:

إِنَّ اَلْعَبْدَ لَیَکُونُ بَارّاً بِوَالِدَیْهِ فِی حَیَاتِهِمَا ثُمَّ یَمُوتَانِ فَلاَ یَقْضِی عَنْهُمَا دُیُونَهُمَا وَ لاَ یَسْتَغْفِرُ لَهُمَا فَیَکْتُبُهُ اَللَّهُ عَاقّاً وَ إِنَّهُ لَیَکُونُ عَاقّاً لَهُمَا فِی حَیَاتِهِمَا غَیْرَ بَارٍّ بِهِمَا فَإِذَا مَاتَا قَضَی دَیْنَهُمَا وَ اِسْتَغْفَرَ لَهُمَا فَیَکْتُبُهُ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَارّاً. ( الکافی، جلد2 ، صفحه163 / فیض کاشانی، المحجه البیضاء؛ ج 3؛ ص441 )

هر آینه کسی که نسبت به پدر و مادر خود نیکوکار بوده، پس از مرگ آنها، دین آنان را ادا نمی کند و برای آنان استغفار نمی نماید پس خداوند او را در شمار آزاردهندگان قرار می دهد. و بسا که کسی آزار دهنده پدر و مادرش بوده و در حیاتشان به آنان نیکی نمی‏کرده است ولی پس از مرگ آنها، دین آنها را ادا کرده و برایشان استغفار نموده است پس خداوند او را در شمار نیکی کنندگان به والدین قرار می ‏دهد.

عاقبت بی احترامی به والدین

رسول اکرم (ص) فرمود:

موسی (ع) به درگاه پروردگار عرض کرد:خدایاآن رفیق من که در راه تو به شهادت رسید حالش چگونه است؟ خطاب رسید :ای موسی او در جهنم است.

عرض کرد:پروردگارا، مگرشهدا را وعده بهشت نداده ای؟

فرمود:چرا.ولی او اصرار داشت به آزردن پدر ومادر، ومن عمل کسی را که ستم به پدر ومادر را روا دارد قبول نمی کنم.

رسول اکرم “ص” فرمود:خداوند چهار چیز را در چهار چیز قرار داده است:

1. برکت علم را در تعظیم نمودن از استاد.
2. بقاء ایمان را در تعظیم نمودن خداوند.
3. لذت زندگی را در نیکی به پدرو مادر.
4. نجات از آتش را در ترک از آزارخلق.

(برگرفته از کتاب دو ضریح فراموش شده اثر اصغر حبیبی)

آثار نیکی به پدر و مادر

عن حنان بن سدیر قال:

کنا عند ابی عبد الله(ع) و فینا میسر فذکروا صلة القرابة فقال ابو عبد الله(ع):

یا میسر قد حضر اجلک غیر مرة و لا مرتین، کل ذلک یؤخر الله اجلک، لصلتک قرابتک، و ان کنت ترید ان یزاد فی عمرک فبر شیخیک یعنی ابویک. (بحار الانوار، ج 74، ص 84. )

حنان بن سدیر می گوید:

در حضور امام صادق(ع) بودیم که میسر هم در میان ما بود، از رابطه خویشاوندی سخن به میان آمد، امام صادق(ع) فرمود:

ای میسر چند بار اجل و مرگ تو فرا رسیده و هر بار خداوند آن را به خاطر صله رحم با خویشاوندانت تاخیر انداخته است، اگر می خواهی خداوند عمر تو را زیاد کند به پدر و مادرت نیکی کن.

عن رسول الله(ص) قال:

بروا اباءکم یبرکم ابناءکم، عفوا عن نساء الناس تعف نسائکم. (کنز العمال، ج 16، ص 466. )

رسول خدا(ص) فرمود:

به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند، از زنان مردم چشم پوشی کنید تا دیگران نسبت به زنهای شما چشم پوشی کنند.

عن رسول الله(ص) قال:

من زار قبر والدیه او احدهما فی کل جمعة مرة غفر الله له و کتب برا. (کنز العمال، ج 16، ص 468. )

رسول خدا(ص) فرمود:

کسی که قبر پدر و مادر یا یکی از آندو را در هر جمعه یکبار زیارت کند خداوند او را می بخشد و او را نیکوکار می نویسد.

قال علی بن الحسین(ع):

جاء رجل الی النبی(ص) فقال:یا رسول الله ما من عمل قبیح الا قد عملته فهل لی توبة؟فقال له رسول الله(ص):فهل من والدیک احد حی؟قال:ابی قال:فاذهب فبره. قال:فلما ولی قال رسول الله(ص):لو کانت امه. (بحار الانوار، ج 74، ص 82. )

امام سجاد(ع) فرمود:

مردی خدمت رسول خدا(ص) رسید و گفت:ای رسول خدا، من هیچ کار زشتی نمانده که انجام نداده باشم، آیا می توانم توبه کنم؟ رسول خدا(ص) فرمود:آیا هیچیک از پدر و مادرت زنده هستند؟ گفت:بله، پدرم. حضرت فرمود:برو به او نیکی کن (تا آمرزیده شوی). وقتی او راه افتاد پیامبر(ص) فرمود:کاش مادرش زنده بود. (یعنی اگر او زنده بود و به او نیکی می کرد، زودتر آمرزیده می شد.)