دبیر دوازدهمین جشن مستقل سینمای مستند ایران با اعلام نام دو هنرمندی که امسال تجلیل می‌شوند، از یک اتفاق نگران‌کننده در سینمای مستند خبر داد که در این جشن بروز کرده و نیازمند ارزیابی و تحلیل است.
دوازدهمین جشن مستقل سینمای مستند ایران به دبیری شهرام درخشان پس از یک سال تاخیر به دلیل شیوع کرونا، شامگاه جمعه، ۱۵ مردادماه در محوطه باز خانه سینما و به صورت آنلاین برگزار می‌شود.
درخشان ضمن تشریح جزئیاتی از این جشن اعلام کرد که طبق روال هر دوره بزرگداشتی برای هنرمندان عرصه مستند برگزار می‌شود که امسال قرار است از آقایان حمیدرضا احمدی لاری و سام کلانتری تجلیل شود.
او با آرزوی حال خوب برای مردم در این روزها می‌گوید: شاید برگزاری جشن در این شرایط که حال خوبی نداریم، سوءتفاهم ایجاد کند ولی واقعیت این است که فقط "اسم" آنچه برگزار می‌کنیم، جشن است وگرنه هیچ نشانه‌ای از جشن نداریم و نخواهیم داشت و مایل هم نیستیم که در این اوضاع داشته باشیم، چون الان وقت شادمانی نیست. این مراسم با عنوان "جشن" برگزار می‌شود و اگر امکان تغییر نام آن وجود داشت حداقل امسال حتماً این کار را انجام می‌دادیم تا نشان دهنده حال و احوال ما هم باشد.
فکر می‌کردیم با انباشت فیلم مواجه شده‌ایم، اما...
درخشان در ادامه درباره آثاری که امسال به جشن مسستندسازان خانه سینما راه یافته‌اند و در پاسخ به اینکه با توجه به تعویق جشن در سال قبل آیا تعداد فیلمها زیاد شده است؟ گفت: پیش‌بینی ما هم مثل شما این بود - و البته درست هم همین بود - که به خاطر دوره‌ای که جشن برگزار نشده با انباشت فیلم مواجه شویم و هیأت انتخاب مجبور به انتخاب آثار زیادی باشد بویژه آنکه طبق اساسنامه از سال ۹۷ به بعد می‌توانستیم فیلم بپذیریم. بنابراین پیش بینی ما این بود که حداقل حدود ۲۵۰ فیلم به دبیرخانه برسد اما فقط حدود ۱۱۵ فیلم دریافت شده و این رقم یک پیام به همراه دارد و خبر می‌دهد که از مجموع حدود ۳۳۰ عضو انجمن صنفی کارگردانان و ۲۵۰ عضو انجمن تهیه‌کنندگان مستند که در کل نزدیک به ۶۰۰ فیلمساز حرفه‌ای سینمای مستند می‌شوند در طول سه سال گذشته فقط حدود ۱۱۵ فیلم ساخته شده است. از این بین، پس از مطابقت آثار با قوانین آیین‌نامه ۱۰۴ اثر به هیأت انتخاب رسیدند و این رقمِ تولید در طول سه سال توسط حدود ۶۰۰ عضو صنف، برای جامعه سینمایی و متولیان سینمای مستند بسیار نگران‌کننده است.
او در پاسخ به اینکه آیا این کاهش تولید را نمی‌توان به شیوع کرونا مرتبط دانست؟ بیان کرد: خیلی نمی‌تواند ارتباط داشته باشد چون این آمار در طول سه سال اتفاق افتاده و نمی‌توان کرونا را به تنهایی عامل کم شدن تولید دانست، کرونا باعث توقف کارها نشده و اتفاقاً فیلمسازی مستند در این دوران رواج بسیار زیادی داشته و مستندسازان زیادی آثاری مرتبط با کرونا داشتند. ضمن آن که مستندسازی از رخدادهای اجتماعی، فرهنگی، و ... تعطیل شدنی نیست. اتفاقاً در هرشرایطی، این فیلمسازان مستند هستند که حضور دارند و فعالیت می کنند و باید هم فعال باشند. همچنین پروژه‌های زیادی وجود دارند که متعهد به پیش بردن کار هستند و نمی‌توان به راحتی آنها را به تعویق انداخت. به عنوان نمونه و شاهد خود من بخاطر تعهدی که داشتم در همین دوران کرونا مشغول فیلمبرداری بودم. بنابراین این میزان اندک تولید فیلم در مقایسه با آن نسبتی که باید باشد، نشان‌دهنده این است که سرمایه گذارانِ عمدتا دولتی تمایلی در واسپاری ساخت مستند به مستندسازان حرفه‌ای ندارند و بیشتر سراغ نهادهای دیگر می‌روند.
چرا ۶۰۰ عضو صنف در طول سه سال فقط ۱۰۰ فیلم ساخته‌اند؟
دبیر جشن دوازدهم سینمای مستند با اشاره به اینکه جشن مستند، صنفی است ادامه داد: وقتی بعد از سه سال تنها ۱۰۰ اثر به جشن می‌رسد یعنی اعضای صنوف در مراکزی که سرمایه داشتند کمتر حاضر به کار شدند یا کار به آنها کمتر سپرده شده است. مثلاً جشنواره حقیقت حدود هزار فیلم را می‌پذیرد و وقتی سرمایه‌گذار آن فیلمها را جستجو کنید، درمی‌یابید که بیشتر نهادهای دولتی، وابسته به دولت یا دارای ردیف بودجه هستند که این‌ها، به دو صنف اصلی مستند در خانه سینما، احتمالاً یا کار نداده‌اند یا شرایطی بوده که اعضای این دو صنف نتوانسته‌اند وارد کار با آنها و جذب سرمایه شوند. در هر صورت این ماجرا به آسیب شناسی دقیق نیاز دارد. همچنان که هم متولیان باید پاسخ دهند و هم فیلمسازان مورد پرسش قرار بگیرند که چه اتفاقی افتاده که در طول سه سال، اعضای حرفه‌ای و اصلی سینمای مستند ایران، فقط در حدود ۱۰۰ فیلم ساخته‌اند؟!
درخشان در پاسخ به اینکه آیا با این تفاسیر بخش زیادی از فیلم‌های جشن امسال با سرمایه‌های شخصی ساخته شده است؟ گفت: با اطمینان می‌گویم که حدود ۷۰ درصد آثار شرکت‌کننده در جشن دارای سرمایه‌گذار شخصی هستند و خود فیلمساز یا تهیه‌کننده، سرمایه را تأمین کرده است. بزرگترین سرمایه‌گذاری که در جشن امسال حضور دارد مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی با ۱۲ فیلم است و بعد هم تلویزیون که کمتر از این فیلم دارد؛ در حالی که تلویزیون از متولیان اصلی ساخت مستند است ولی با وجود شبکه‌های مختلف تلویزیونی و مراکز استانی که مسئولیت ساخت مستند را بر عهده دارند، در یک جشن صنفی و حرفه‌ای اینقدر کم شمار فیلم دارد. تمام این اعداد و ارقام حرف‌هایی برای گفتن دارند که قابل بررسی است و به این جشن ارزش تحقیقاتی هم می‌دهد؛ تا بدانیم گردش سرمایه در سینمای مستند به چه شکل است و چه تعداد از شاغلان حرفه‌ای سینمای مستند، می‌توانند فعال باشند و بمانند. چرا که اگر آن ۶۰۰ نفر کار نکنند، هر کدام از عوامل زیرمجموعه ساخت یک فیلم، مثل پژوهشگر، فیلمبردار، صدابردار یا صداگذار و غیره هم باید در بخش‌های دیگری کار کند یا بیکار بمانند؛ در نتیجه از کاهش ساخت فیلم مستند در طول سه سال خبرهای ناخوشایندی به دست می‌آید.
طرحی که در حد نشر رسانه‌ای باقی ماند
این مستندساز درباره مصوبه هیأت دولت که می‌توانست در این باره راهگشا باشد ولی هنوز ابلاغ نشده است، نیز خاطرنشان کرد: این اتفاق کاملاً محرز و مشخص بود. خود من به همراه جمعی دیگر از همکاران در دیداری با معاون سینمایی از پیشنهاد دهندگان این طرح بودم. ما در یک سو جماعت حرفه‌ای فیلمساز داریم و از سوی دیگر پروژه‌های زیادی برای تولید. اما وقتی پس از چهار سال و در روزهای آخر یک دولت چنین طرحی اعلام می‌شود در حالی که ابلاغ رسمی هم نمی‌شود و در حد نشر رسانه‌ای باقی می‌ماند، معلوم است که پشت صحنه نیت و خواست دیگری بوده است. باید بگویم برعکس آنچه ایشان (مدیران) فکر می‌کنند ما آدم‌های ساده‌لوحی نیستیم.
درخشان در بخش دیگری از این گفت‌وگو در پاسخ به اینکه آیا آثار جشن ملزم به داشتن مجوز نمایش بوده‌اند و آیا ممیزی هم در کار است؟ گفت: در جشنواره‌ای مثل «حقیقت» که آثار مستند نمایش عمومی دارند داشتن مجوز نمایش الزامی است. ولی جشن مستقل سینمای مستند، در طول ۱۱ دوره گذشته، همزمان با داوری بخش مسابقه، اصلاً نمایش آثار نداشته که نیازی به مجوز داشته باشد؛ و صرفاً بعد از اعلام اسامی برگزیده‌ها، فیلمها در خانه سینما برای اعضای صنف نمایش داده می‌شدند. اما در دوره دوازدهم فکر کردیم باید کمی تغییر و هیجان به جشن اضافه شود و آن را دست کم به مخاطب خاص خود نزدیک‌تر کنیم. یعنی مخاطب این جشن حق دارد قبل از اعلام آراء، فیلمها را ببیند. پس برای اوّلین بار، در دوره دوازدهم پیش از اختتامیه برنامه نمایش فیلم گذاشتیم که این هم کاملاً انحصاری و فقط محدود به اعضای دو صنف کارگردانان و تهیه‌کنندگان مستند خانه سینما و همچنین معدودی از اعضای خانه سینما است.
وی افزود: به این ترتیب از آنجا که نمایش فیلم به صورت عمومی نداریم، طبیعتاً در پی پروانه نمایش هم نیستیم و چیزی به اسم ممیزی که مربوط به زمان پخش عمومی است نداریم.
جزئیاتی از جشن و اهدای جایزه
او درباره نحوه نمایش آثار جشن نیز توضیح داد: اعضای دو صنف مستندساز خانه سینما به صورت اختصاصی با کدها و رمزهای مشخص که فقط برای یک نفر قابل استفاده است از طریق پلتفرم هاشور می‌توانند فیلمها را تماشا کنند.
درخشان در پایان با اشاره به اهدای ۱۴ تندیس در بخش‌های مختلف و با بیان اینکه جشن مستقل سینمای مستند به هیچ نهادی برای دریافت بودجه وابسته نیست و دست‌اندرکارانش براساس علاقه و وظیفه‌ای حرفه‌ای در آن مشارکت می‌کنند، درباره مراسم پایانی جشن هم توضیح داد: شامگاه پانزدهم امرداد در حیاط خانه سینما، به عنوان یک مراسم خصوصی، آیین اختتامیه را به شکل آنلاین و با حداقل نفرات یعنی آن‌هایی که حضورشان لازم است، برگزار خواهیم کرد. قاعدتاً جشن مثل همیشه نیست و برخلاف دوره‌های قبل که بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میهمان دعوت می‌شدند، امکان در اختیار گرفتن یک تالار بزرگ و حضور همه را نداریم. با این حال غروب جمعه مراسم مختصر دوازدهمین جشن مستقل سینمای مستند را از پلتفرم هاشور پخش و تلاش می‌کنیم در صورت امکان از پلتفرم‌های دیگر هم نمایش دهیم.
