محسن صانعی در تشریح رویداد قطعی چندساعته سرویس‌های فیس‌بوک، بیان کرد: فیس‌بوک اولین شبکه اجتماعی بود که کاربران آن از مرز یک میلیارد نفر عبور کرد و در حال حاضر به‌طور ماهانه بیش از ۲ میلیارد و ۸۵۰ میلیون نفر کاربر فعال دارد. این شرکت در حال حاضر همچنین مالکیت چهار رسانه اجتماعی بزرگ را در اختیار دارد که هرکدام ماهانه بیش از یک میلیارد کاربر فعال دارند.

این کارشناس ارتباطات ادامه داد: شبکه اجتماعی فیس‌بوک، برنامه اشتراک‌گذاری عکس و فیلم اینستاگرام و برنامه پیام‌رسان واتس‌اپ که هر دو متعلق به فیس‌بوک هستند و از زیرساخت‌های مشترکی استفاده می‌کنند و همین‌طور آکیولس، تقریباً در ساعت ۱۲ ظهر به‌وقت شرق ایالات‌متحده (۱۶به‌ وقت گرینویچ)، مطابق با ساعت ۱۹ روز دوشنبه ۱۲ مهرماه ۱۴۰۰ به وقت تهران، دچار اختلال شده و به‌طور کامل و به‌مدت شش ساعت متوقف شدند. این اختلال در ساعت ۵ و ۴۵ دقیقه صبح به‌وقت شرق آمریکا، رفع شد و شرایط به‌صورت عادی برگشت.

تغییر اشتباه در تنظیمات

صانعی با بیان اینکه در پی این رویداد اختلال‌هایی در سرویس‌های آمازون و گوگل نیز به وجود آمد، افزود: فیس‌بوک گفت: «دلیل این اختلال چندساعته در دسترسی به چند رسانه اجتماعی، تغییر اشتباه در تنظیمات بوده است.» و متیو پرینس، مدیر کلاودفلر اعلام کرد: «مشکل ‌BGPهای فیس‌بوک در حال حل شدن است و این بدان معناست که سرویس‌ها در حال بازگشت هستند.» این قطعی گستره بدترین خاموشی پس از سال ۲۰۰۸ بود. فیس‌بوک در آن سال به مدت یک روز از دسترس خارج شد.

وی ادامه داد: در ماه ژوئن ۲۰۱۹ و به دلیل مشکلات فنی مشابه نیز هنگامی‌که یکی از ‌CDNها درFastly، به‌دلیل مشکلات فنی متوقف شد، خاموشی حدود یک ساعت به طول انجامید و شرکت‌هایی مثل آمازون و ردیت هم متاثر شدند. در آن زمان فیس‌بوک اعلام کرد که این قطعی به دلیل یک مشکل فنی رخ‌ داده است، زیرا وقتی شبکه‌های تحویل محتوا یاCDN ها به اینترنت متصل نباشند، ممکن است وب‌سایت‌های اصلی کار نکنند. این اختلال نادر که همزمان در کشورهای مختلف جهان روی داد، یکی از طولانی‌ترین وقفه‌های هم‌زمان در خدمات‌دهی این شبکه‌ها طی سال‌های اخیر محسوب می‌شود.

این پژوهشگر رسانه و فضای مجازی با بیان اینکه بلافاصله بعد از اینکه رکوردهای(DNS) سیستم نام دامنه فیس‌بوک از دسترس خارج شد، گفت: در آن زمان، ترافیک درخواستی از فیس‌بوک به آدرس دیتاسنترهای فیس‌بوک در اینترنت پیدا نمی‌شد، DNS همان دفتر تلفن اینترنت و جایی است که همه آدرس‌ها و ذخیره‌ها روی آن قرار می‌گیرند و زمانی که درخواست‌کننده آدرس فیس‌بوک، واتس‌اپ یا اینستاگرام را در مرورگر اینترنت جستجو کند به صفحه مورد نظرش هدایت می‌شود. اما با مشکلی که برای روترها پیش آمده بود، امکان دستیابی به این آدرس‌ها وجود نداشت.

فیس‌بوک، در یک سیاه‌چاله

صانعی ادامه داد: درواقع به‌ واسطه این اتفاق اساساً فیس‌بوک از کل اینترنت بیرون افتاده بود و به تعبیری در یک سیاه‌چاله قرار گرفت که نه‌ تنها از خارج، بلکه از داخل هم کارکنان آن قادر به دسترسی به آن نبودند. سیستم‌های ارتباطی کارکنان در حدی از کار افتاد که کارت ورود کارکنان به دیتاسنتر هم درهای ساختمان را باز نمی‌کرد. سیستم ارتباطی داخلی کارکنان هم عملا از کار افتاد و باعث شد کارکنان از گوگل‌داکز و زوم برای ارتباط با هم استفاده کنند.

وی خاطرنشان کرد: در جریان این رخداد، جان گراهام کامینگ، از مدیران فیس‌بوک گفت: «مشکل احتمالا از سرورهای فیس‌بوک است که باعث عدم دسترسی به واتس‌اپ و اینستاگرام شده است.» اندی استون، یکی از سخنگویان فیس‌بوک در توییتر نوشت: «ما خبر داریم که برخی در بخش‌هایی از دنیا در دسترسی به برنامه‌های ما دچار مشکل شده‌اند. در حال تلاش هستیم تا مشکل را به سرعت بر طرف کنیم و بابت اتفاقی که افتاده عذرخواهی می‌کنیم.»

این کارشناس ارتباطات گفت: همچنین شیرا فرنکل، خبرنگار نیویورک‌ تایمز در توییتر گفت که «کارمندان فیس‌بوک نمی‌توانستند وارد ساختمان محل کار خود شوند؛ چراکه سروری کنترل ورود و خروج از دسترس خارج شده و کارت کارمندان از کار افتاده بود.» مایک شروفر، تکنسین ارشد فیس‌بوک، اندکی قبل از ساعت ۱۰ شب در توییتر به دلیل شکست بزرگ عذرخواهی کرد و گفت: «این شرکت دارای مشکلات شبکه است و تیم ها در حال کار روی اشکال زدایی و بازیابی این پلتفرم هستند.»

ضرر ۵۰۰ میلیون دلاری به اقتصاد جهان

صانعی افزود: پنتاگون نیز اعلام کرد: «تحقیقاتی را درباره این رویداد غیرمنتظره و احتمال وجود تهدید امنیتی در پشت آن آغاز می‌کند و به دنبال هرگونه تهدید امنیتی در پس اختلال جهانی چندساعته در دسترسی به چند رسانه اجتماعی خواهد بود.» اقتصاد جهانی بر اثر این اختلال، ضرری ۵۰۰ میلیون دلاری را متحمل شد و گزارش‌های اولیه نشان می‌دهند که از کار افتادن سرویس‌های فیس‌بوک باعث کاهش حدود ۳۰ میلیارد دلار از ارزش کل بازار فیسبوک شده است. با ادامه قطعی این شبکه‌های اجتماعی و ارتباطی، اخبار گسترده‌ای در خصوص سقوط ارزش سهام این شرکت‌ها و همچنین ضرر و زیان‌های مارک زاکربرگ، مالک فیس‌بوک منتشر شد.

این پژوهشگر رسانه با اشاره به گزارش خبرگزاری بلومبرگ، اظهار کرد: در این گزارش آمده بود اختلال‌های پدیدآمده در اپلیکیشن‌های متعلق به فیس‌بوک، در عرض تنها چند ساعت، نه تنها به کاهش ارزش سهام فیس‌بوک، بلکه به کاهش هفت۷ میلیارد دلاری ثروت مارک زاکربرگ، مدیر ارشد فیس‌بوک نیز منجر شد. بر اساس این گزارش ارزش ثروت زاکربرگ به ۱۲۰ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار کاهش یافت. طبق اطلاعات سرویس NetBlocks، قطعی یک ساعته فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ، بیش از ١۶٠ میلیون دلار به اقتصاد جهانی ضربه زده است که در نهایت این رقم به حدود ۹۷۰ میلیون دلار رسید.

صانعی با بیان اینکه پس از بروز این اختلال، اخباری مبنی‌ بر احتمال هک این شبکه مطرح شد و برخی هم علت این قطعی را مشکلات تکنیکی مطرح کردند، افزود: این در حالی است که کارشناسان، تنظیم پروتکل دروازه‌ای مرزی (BGP) را دلیل این اختلال دانسته‌ عنوان کردند که سندی برای ادعای حمله هکرها وجود ندارد. درست زمانی که انتیگن دیویس، از فیس‌بوک در ‌CNBC، در حال دفاع‌کردن از سیاست‌های این کمپانی و نحوه‌ی مدیریت داده بود و تلاش می‌کرد تا دلایل منطقی ارائه کند که اینستاگرام برای نوجوانان مضرر نیست، کل سرویس‌های فیس‌بوک شامل اینستاگرام، فیس‌بوک، واتس‌اپ، پیام‌رسان مسنجر و آکیولس از کار افتادند.

شایعاتی از نقش یک هکر ۱۳ ساله

وی خاطرنشان کرد: قطعی کم‌سابقه و فراگیر فیس‌بوک کمتر از ۲۴ ساعت، بعد از این ماجرا که فیس‌بوک متهم شده بود؛ سودآوری را بر تنگ کردن فضا علیه گفتمان نفرت‌پراکنی و پخش اطلاعات نادرست ترجیح می‌دهد، اتفاق افتاد. همین مسئله باعث شد در ساعت‌های اولیه قطعی، همه گمانه‌زنی‌ها به سمت هک شدن برود و چند ساعت بعد شایعه نقش داشتن هکر ۱۳ ساله چینی به نام سون جیسو، در بین علاقه‌مندان به فضای مجازی دست‌به‌دست ‌شد.

این کارشناس ارتباطات گفت: به دنبال این اخبار، نیویورک‌تایمز به نقل از دو منبع جداگانه در تیم امنیتی فیس‌بوک نوشت: احتمال این که مشکل در دسترسی به این برنامه‌ها به دلیل حمله سایبری باشد بسیار کم است و احتمالا اختلال ناشی از یک مشکل تکنیکی است نه حمله سایبری. به این ترتیب اشتباه فنی از سوی مهندسان، عامل قطعی بوده و شایعات مربوط به هک و یا نشت دیتا و لو رفتن سرورهای اصلی صحت ندارد.

صانعی درباره شایعات هک فیس‌بوک بیان کرد: حقیقت این است که پسری به نام سون جیسو اصلاً وجود خارجی ندارد و هرگز فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ را هک نکرده است. این خبری بود که توسط خبرگزاری‌های جعلی (فیک‌نیوز) و برای دریافت کلیک بیشتر ساخته شد. چنین خبری هرگز در رویترز منتشر نشد و دروغ و جعلی بودن آن تنها با یک جست‌وجوی ساده، قابل اثبات است. تصویر پسربچه‌ی منتشرشده نیز مربوط به پسری است به نام ونگ ژنگ‌یانگ، که در سال ۲۰۱۴ در یک کنفرانس امنیت اینترنت حضور داشت. همچنین نیکول ناواس، سخنگوی وزارت دادگستری آمریکا گفت: «درباره‌ی فرضیه حمله سایبری به فیس‌بوک فعلا اظهارنظر نمی‌کنیم.»

قطعی فیس‌بوک، بحث اصلی کاربران توییتر

این پژوهشگر رسانه و فضای مجازی خاطرنشان کرد: نتیجه قطعی گسترده فیس‌بوک، اینستاگرام، واتس‌اپ و فیس‌بوک‌مسنجر، به‌طور کلی نشان می‌دهد ۱۰.۶ میلیون گزارش قطعی از سراسر جهان منتشر شده، بیشترین گزارش از آمریکا با ۱.۷ میلیون و سپس آلمان با ۱.۳ میلیون گزارش بوده است. وب‌سایت ‌codepedia.info، که در زمینه تحلیلی ترندهای توییتر یک نام شناخته‌شده است، در این زمینه آمار جالبی را نشان می‌دهد که بر اساس آن این شبکه اجتماعی به بحث اصلی کاربران توییتر تبدیل شده است.

صانعی گفت: با تداوم اختلال بیش از شش ساعته‌ی ارائه‌ی خدمات فیس‌بوک (شامل فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ)، هشتگ #facebookdown با بیش از یک میلیون توییت در صدر هشتگ‌های توییتر قرار گرفت و به ترند نخست این شبکه اجتماعی تبدیل شد. بعد از قطعی واتس‌اپ، اینستاگرام و فیس‌بوک، مراجعات کاربران به توییتر و تلگرام افزایش یافت. حساب رسمی تلگرام در توییتر، در توضیحاتی خطاب به کاربرانی که از کندی این شبکه انتقاد می‌کردند اعلام کرد: این مشکل به دلیل افزایش مراجعات کاربران جدید صورت گرفته است.

وی ادامه داد: همچنین بر اساس اعلام تلگرام، در فاصله قطع دسترسی به شبکه های اینستاگرام، واتس‌اپ‌ و فیس‌بوک، ۵۰ میلیون کاربر به این پیام‌رسان پیوستند. شبکه ارتباطی وایبر، که روزگاری یکی از محبوب‌ترین‌ کانال‌های ارتباطی به شمار می‌رفت نیز از کاربران دعوت کرد با پیوستن به این شبکه، به راحتی با دوستان خود در ارتباط باشند. آدام موسری، مدیرعامل اینستاگرام در توییتر نوشت: حس و حال یک روز برفی را دارد. شاید باور اینکه چطور از دست دادن ثروت یکی از ثروتمندترین مردم دنیا می‌تواند اقتصاد دنیا را دچار چالش کند، سخت باشد، اما در این شب، جوان‌ترین میلیاردر جهان شب سختی داشت و پیامد آن ضرر۵۰۰ میلیون دلاری به اقتصاد دنیا بود.

خشنودی ادوارد اسنودن از قطعی فیس‌بوک

این کارشناس ارتباطات با بیان اینکه ادوارد اسنودن، افشاگر بزرگ اسناد محرمانه آمریکا از این قطعی استقبال و آن‌ را اتفاقی درخشان خواند،‌ افزود: اسنودن در پست توییتر خود نوشت: «در یک روز درخشان، فیس‌بوک و اینستاگرام به‌صورت اسرارآمیزی به حالت آفلاین در آمدند و جهان به مکان سالم‌تری تبدیل شده است.» وی کارمند سابق بوز آلن همیلتون و پیمانکار سابق آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا، پیشتر برای کامپیوترسازی دل و سازمان سیا نیز کار کرده بود. او به افشاگری‌هایش از عملیات‌های جاسوسی بزرگ در جهان مشهور است.

صانعی ادامه داد: کنستانتین فون نوتز، کارشناس دیجیتال به روزنامه آلمانی Bildگفت: خدماتی مانند فیس‌بوک باید بهتر تنظیم شود تا از بروز چنین خرابی‌هایی در آینده جلوگیری شود. بار دیگر مشخص می‌شود که ما چقدر وابسته به ارائه‌دهندگان فردی هستیم. علی‌رغم قدرت فوق‌العاده در بازار سیاست، سال‌هاست که نمی‌تواند این شرکت‌ها را به درستی تنظیم کند. وابستگی‌ها بسیار زیاد است. روشن است که ما چقدر تسلیم شرکت‌هایی مانند فیس‌بوک، واتس‌اپ و اینستاگرام هستیم. جایگزین‌های واقعی برای این غول‌های دیجیتالی، که توانسته‌اند بدون هیچ‌گونه بی‌اعتنایی از تمام داده‌های ما درآمد کسب کنند و در نتیجه به قدرتمندترین شرکت‌های جهان تبدیل شده‌اند، تا به امروز وجود ندارد.

این پژوهشگر رسانه و فضای مجازی افزود: سام لسین که در سال ۲۰۱۴ معاون مدیریت محصول در فیس‌بوک بود، در توییتر خود نوشت: «امروز لحظه‌ای است که ما بینش را در مورد حمله تروریستی دیجیتال یا جنگ سایبری به دست می آوریم.» در عین حال، روزنامه نیویورک تایمز نوشت: «فیس‌بوک ضعیف‌تر از آن چیزی است که ما تصور می‌کردیم.» این مقاله ضمن اشاره به شکست شرم‌آور پلتفرم اینترنتی فیس‌بوک، آن را به جامعه دو طبقه تشبیه کرد که تنها افراد ثروتمند و افراد مشهور را ترجیح می‌دهد. نویسنده این مقاله وجود انتشار سیل اطلاعات غلط در مورد واکسیناسیون کووید و نادیده گرفتن هشدارها درباره اثرات مضر اینستاگرام برای دختران نوجوان را از دیگر دلایل ادعای خود عنوان کرد.

صانعی ادامه داد: سوزان حیداموس، خبرنگار واشنگتن‌پست نیز نوشت: پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا)، در حال بررسی احتمال تهدید امنیتی در خصوص قطعی شبکه‌های اجتماعی است. یک مقام پیام‌رسان واتس‌اپ نیز در گفت‌وگو با NBC عنوان کرد: هیچ چیز در ساختمان واتس‌اپ به جز ایمیل کار نمی‌کند. همچنین حساب کاربری اینستاگرام نیز در پستی مجزا از طریق توییتر این موضوع را به اطلاع همگان رسانده و یک پست مجزا نیز توسط واتس‌اپ با محتوای مشابه منتشر شده است.

فروش آدرس اینترنتی فیس‌بوک

وی خاطرنشان کرد: در همین حال، آدرس اینترنتی فیس‌بوک در وب‌سایت "Domaintools" برای فروش قرار گرفت. به گفته "MacObserver" نمی‌توان گفت آیا پیشنهاد فروش واقعی بوده است یا خیر. این سایت خبری ممکن است موفق شده سیستم‌های امنیتی "ابزارهای دامنه" را بشکند و www.facebook.com را برای فروش ارائه دهد. به گفته برایان کربس، متخصص فناوری اطلاعات، دامنه های فیس‌بوک و اینستاگرام از جداول مسیریابی خارج شدند. ممکن است دامنه‌ها به دلیل خطای داخلی فیس‌بوک از جداول مسیریابی حذف شده باشند. با این حال، این را فقط خود گروه می تواند تأیید کند، زیرا این اطلاعات، تنهای در اختیار آنها است.

این کارشناس ارتباطات با بیان اینکه بر اساس احتمال فنی، به‌روزرسانی سرور DNS احتمالاً ورودی های فیس‌بوک را حذف کرده بود، گفت: آنها آفلاین بودند و تکنسین‌هایی که می‌توانستند مشکل را حل کنند، صدها کیلومتر دورتر از سرورها نشسته بودند و دیگر نمی‌توانستند به رابط‌های مدیریت آنلاین دسترسی داشته باشند. به گزارش نیویورک تایمز، فیس‌بوک تیم کوچکی را به یکی از مراکز داده خود در کالیفرنیا فرستاد تا سرورها را به‌صورت دستی راه اندازی مجدد کنند. در همان زمان، این پیام باعث سردرگمی شد که دامنه www.facebook.com برای فروش قرار گرفته است.

تاثیر اختلال فیس‌بوک در قیمت بیت‌کوین

صانعی با بیان اینکه با ایجاد مشکل در فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ، بیت‌کوین از ۴۹ هزار دلار عبور کرد، گفت: در اختلال اپلیکیشن های فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ، بسیاری از کاربران ارزهای دیجیتالی در توییتر خواستار نیاز به یک شبکه اجتماعی غیرمتمرکز ساخته‌شده بر اساس بلاک‌چین شدند. همین اتفاق موجب افزایش بیت‌کوین شد و بیت‌کوین را ۴۹ هزار دلاری کرد. به‌طور مشابه، قیمت اتریوم در مدت مشابه ۳.۵ درصد افزایش یافت و به ۳هزار و ۴۱۱ دلار رسید. در پی این رخداد، برخی نیز به عنوان پناهگاه امن به سوی طلا آمدند و تقاضا بیشتر شد.

وی خاطرنشان کرد: اختلال اخیر، موجب ایجاد نگرانی بسیار در بین کاربران شبکه های اجتماعی شد و انتشار اخبار و تحلیل‌های ناصحیح، تشویش خاطر کاربران را بیشتر کرد. بر اساس بررسی شبکه تلگرام، افراد سودجو با انتشار پیام‌های متفاوت و با وعده رفع نقص اکانت‌ها، تلاش برای سوءاستفاده از شرایط جدید ایجاد شده برای کاربران را داشتند.

این پژوهشگر رسانه با بیان اینکه کارشناسان می‌گویند، احتمال عملیات هکری در قطعی فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ کم است، افزود: با توجه به امکانات گسترده شرکت فیس‌بوک (نوع سرورها که به‌صورت اختصاصی توسط فیس‌بوک طراحی و به‌کارگیری می‌شوند، دیتاسنترهای عظیم و نحوه ذخیره‌سازی پیچیده اطلاعات و ...)، حمله گسترده منع دسترسی ‌DDOS، که موجب اختلال سراسری در این شبکه‌ها شود، مستلزم هماهنگی میان گروه‌های جنایتکار قدرتمند و یا به کار بردن یک تکنیک بسیار ابتکاری و نوین فراخور امکانات شرکت‌های بزرگ بین‌المللی مانند فیس‌بوک است.

صانعی ادامه داد: به علاوه اینکه حمله این‌گونه علیه زیرساخت‌های ارتباطی و پلتفرم‌های جهانی، هم‌اکنون و طبق قوانین مرسوم و معاهدات بین‌المللی، به نوعی اعلام جنگ محسوب می‌شود و می‌توان گفت کمتر کشور یا گروهی است که چنین ریسک بزرگی را یپذیرد، زیرا با فرض احتمال وقوع جنایت فوق، حق مقابله به مثل محفوظ خواهد بود.

یک اشتباه ناخواسته، یا خرابکاری داخلی

وی خاطرنشان کرد: چندین کارمند فیس‌بوک که مایل نبودند نامشان فاش شود، به رویترز گفتند معتقدند علت این قطعی یک اشتباه داخلی در نحوه هدایت ترافیک اینترنت به سیستم‌های فیس‌بوک بوده است. این کارمندان گفتند: نقص کارکرد ابزارهای ارتباطی داخلی و سایر منابعی که به همان شبکه متکی هستند تا عمل کنند، این خطا را پیچیده کرد. کارشناسان امنیتی می‌گویند یک اشتباه ناخواسته یا خرابکاری داخلی هر دو محتمل هستند. با این حال فیس‌بوک در وبلاگ خود اعلام کرد: «می‌خواهیم روشن کنیم که علت اصلی این قطعی یک تغییر پیکربندی اشتباه بوده است.»

این کارشناس ارتباطات با بیان اینکه قطعی فیس‌بوک بزرگترین قطعی رصدشده از سوی گروه مونیتورینگ وب‌سایت داون‌دتکتور بوده است، گفت: با سرازیر شدن کاربران به اپلیکیشن‌هایی مانند توییتر و تیک تاک، ارزش سهام فیس‌بوک در جریان فروش گسترده سهام فناوری در روز دوشنبه، ۴.۹ درصد ریزش کرد که بزرگترین ریزش روزانه از نوامبر گذشته بود. پس از این که فعالیت سرویس‌های فیس‌بوک ازسرگرفته شد، سهام این شرکت در ساعات پس از معاملات رسمی نیم درصد افزایش یافت. مایک شروپفر، مدیر فناوری فیس‌بوک در توییتر نوشت: «خطاب به همه کسب‌وکارهای کوچک، خانواده و افرادی که به سرویس‌های ما وابسته هستند، متاسفم.»

صانعی خاطرنشان کرد: توییتر در روز دوشنبه، با استفاده بالاتر از حد معمولی روبرو شد که باعث شد بعضی از کاربران برای دسترسی به پست‌ها و ارسال پیام‌های مستقیم مشکلاتی پیدا کنند. طبق برآورد شرکت استاندارد مدیا ایندکس، فیس‌بوک که بزرگترین فروشنده تبلیغات آنلاین پس از گوگل است، در طول این قطعی هر ساعت حدود ۴۵۴ هزار دلار درآمد تبلیغاتی آمریکا را از دست داد. با این حال در قطعی‌های گذشته شرکت‌های اینترنتی شاهد تاثیر بلندمدت اندکی روی رشد درآمدشان بوده‌اند.