درخواست آمرزش از خداوند متعال را استغفار گویند و استغفار گفتاری است که از آن در باب هایی مانند طهارت، صلات، صوم، حج، تجارت، ظهار و کفارات به مناسبت سخن گفته شده است. هدف از استغفار درخواست بخشش از گناهان و عذاب الهی است.

قرآن کریم درباره ی استغفار می گوید: کسی که کار بدی انجام دهد یا به خود ستم کند، سپس از خداوند طلب استغفار کند خداوند آمرزنده و مهربان است (سوره نساء آیه ۱۱۰) البته آیاتی دیگر مانند آیه ۴۶ سوره نساء و آیه ۶۱ سوره قصص و ۳۹۱ تا ۵۹۱ سوره آل عمران و نیز آیه ۸۵ سوره بقره و آیه ۳۲ سوره اعراف و ۷۸ و ۸۸ سوره انبیاء نیز بر این نقش سازنده استغفار در زندگی دنیوی و اخروی بشر اشاره می کند.

بهترین زمان استغفار کردن چه موقع است ؟

سفارش شده است که بهترین زمان برای استغفار، سحرگاهان به خصوص شب جمعه است تا جایی که استغفارکنندگان در سحرگاهان مورد مدح خداوند قرار می گیرند.

سحرگاه، يعنى بخشى از شب كه در آن آرامش خاصّى حكمفرماست، زمينه مناسبى براى دعا بوده، استغفار و عبادت در آن تأثير بسزايى دارد: «إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلً». البته نماز شب (و دعا و ناله سحر) بهترین شاهد اخلاص و صفای قلب و دعوی صدق ایمان است. (سوره مزمّل آیه ی ‌‌6)

همچنین طبق روایات ذکر استغفار از جمله تعقیبات نماز صبح و نماز عصر است که مرحوم حاج شیخ عباس قمیدر کتاب مفاتیح الجنان به آن اشاره کرده است.

امام جمعه یکی از شهرها بیان کرد: در قنوت هنگام سحر، بعد از تسبیحات اربعه، بین دوسجده و هنگام نماز باران به استغفار سفارش شده است.

بهترین مواقع برای استغفار کردن

شكى نيست كه بهترين وسيله براى آمرزش، استغفار و طلب آمرزش نمودن از خداوند است. بنابراین اميرالمؤمنين علی (ع) با تأكيد هر چه بيشتر به استغفار در اين ماه اشاره مى كنند:

عَلَيْكُمْ فى شَهْرِ رَمَضانَ بِكَثْرَةِ الإِسْتِغْفارِ وَ الدُّعاءِ ، فَاَمَّا الدُّعاءُ فَيَدْفَعُ بِهِ عَنْكُمْ الْبَلاءَ ، وَ أَمَّا الإِسْتِغْفارُ فَيَمْحى ذُنُوبَكُمْ . (35)

بر شما باد به زياد استغفار گفتن و دعا كردن در ماه مبارك رمضان، كه دعاى زياد بلا را از شما دور مى سازد و استغفار فراوان گناهان شما را نابود مى كند.

رسول خدا (ص) نيز در خطبه اى كه قبل از ماه مبارك رمضان ايراد كردند، چنين فرمودند:

يا أَيُّهَا النّاسُ ... تُوبوُا إِلَى اللهِ مِنْ ذُنُوبِكُمْ ... أَيُّهَا النّاسُ إِنَّ أَنْفُسَكُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمالِكُمْ فَفكُّوها بِاسْتَغْفارِكُمْ .

اى مردم ، در اين ماه از گناهانتان به سوى خدا باز گرديد ... اى مردم، جان هاى شما در گرو اعمال شماست. جان هاى خويش را با استغفارى كه مى كنيد، آزاد و رها سازيد.

پس با توجه به اين كه، دعاى روزه دار مستجاب و عمل او پذيرفته است و بهترين دعا، استغفار شمرده شده است؛ چقدر زيبا است كه وِرد شب و روزِ خويش را، در اين ماه نورانى و پر بركت، استغفار و عذرخواهى از خداوند متعال قرار دهيم، تا به همه آثار مادى و بركات معنوى اين ذكر مبارک در اين ماه آمرزش دست يابيم.

شیخ طوسی فرموده مستحب است که در آخِر روز پنجشنبه استغفار کنند به این صورت ؛

«أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ تَوْبَةَ عَبْدٍ خَاضِعٍ مِسْکِینٍ مُسْتَکِینٍ لاَ یَسْتَطِیعُ لِنَفْسِهِ صَرْفاً وَ لاَ عَدْلاً وَ لاَ نَفْعاً وَ لاَ ضَرّاً وَ لاَ حَیَاةً وَ لاَ مَوْتاً وَ لاَ نُشُوراً وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ الأَخْیَارِ الأَبْرَارِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیماً».

و نیزشیخ رحمه الله فرمود: که سنّت است بعد از نماز صبح روز جمعه، ... صد مرتبه استغفار کند و ....

همچنین طبق روایات از جمله تعقیبات نماز صبح 100 مرتبه و نماز عصر70 مرتبه ذکر استغفار است که مرحوم حاج شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان به آن اشاره کرده است.

در حدیثی آمده که چون برادران «یوسف» از حضرت یعقوب استدعای طلب آمرزش کردند، فرمود: «سَوْفَ اَسْتَغْفِرُلَکمْ رَبّی»؛ یعنی بعد از این استغفار خواهم کرد برای شما از پروردگار خود. حضرت فرمود که تأخیر کرد که در سحر شب جمعه دعا کند تا مستجاب گردد.

برای استغفار باید کلمه ی «استغفرالله ربی و اتوب الیه» گفته شود. نه فقط به زبان آورده شود. بلکه باید از ته قلب و با اظهار پشیمانی از گناهان خود گفته شود.

بنابراین استغفار ذكر مباركى است كه زياد گفتن آن در همه اوقات، محبوبيت دارد و داراى آثار و بركاتى است. ولى در طول سال، ماه، هفته، و ساعات شبانه روز، از زمان هايى به عنوان برترين اوقات استغفار ياد شده است كه بايد غنيمت شمرده شده و از بركات آن استفاده گردد; مخصوصاً بعضى از اوقات كه تأكيد بيشترى نسبت به آن شده و ثواب آمرزش خواهى در آن چند برابر ذكر شده است.

آنچه از روایات به دست می آید این است که مداومت و زیاد استغفار نمودن در هر لحظه از شبانه روز سفارش شده و بیش از آنکه بر زمان و تعداد آن تأکید کنند.

ولى يادآورى اين نكته ضرورى است كه بهترين زمان براى هر دعا و مناجاتى، به خصوص استغفار كه بهترين دعا شمرده شده، زمانی است كه انسان حال دعا داشته باشد و دل او همراه با زبانش با خداوند راز و نياز كند. علاوه بر اين، از نظر عملى هم ساعاتى را براى دعا انتخاب كند كه در آن تقوا را رعايت كرده و نيتش براى روى آوردن به دعا و مناجات، خالص باشد.