یکی از وعده‌های دولت سید ابراهیم رئیسی در حوزه گردشگری استفاده از ظرفیت‌ جام جهانی قطر بود؛ با این وصف که ایران می‌تواند با مشارکت در برگزاری جام جهانی بسیاری از مسافران را در جزیره‌های خلیج فارس و نیز استان‌های جنوبی کشور اسکان دهد تا از این رهگذر صنعت توریست ایران فعال شود. مسئولان دولت کنونی هم از زمان روی کار آمدن تا همین اخیرا مدام می‌کوشیدند با ارائه وعده‌های پر طمطراق خود را فاتح پیش از پیروزی نشان دهند. سخنان عزت‌الله ضرغامی در حاشیه ستاد هماهنگی خدمات سفر در اسفند ۱۴۰۰ نشانگر همین شرایط است. او گفته بود: «ما برای جام‌جهانی ۲۰۲۲ قطر برنامه‌ریزی کرده‌ایم. پیرو سفر اخیر رییس‌جمهور قطر قرار شد در رأس هیأت کاملی از ایران به قطر سفر کنیم تا پیگیری‌های لازم را در این‌باره داشته باشیم و ظرفیت‌هایی را که دولت قطر فراهم کرده است، فعال کنیم. در زمان جام جهانی جمعیت قابل توجهی از تماشاگران جهان به قطر سفر می‌کنند که عمدتا جوان هستند. برای ما فرصتی استثنائی است. برای مراکز اقامتی جزایر ایران برنامه‌ریزی می‌کنیم. مناطق آزاد هم برنامه‌ریزی خوبی کرده است».

سهم ایران از جذب مسافران جام‌جهانی، هیچ

از این سخنان ناگهان پرتاب شویم به روزهای اخیر که خبری از سوی اتحادیه هتلداران به گوش رسید مبنی بر این که فروش بلیت هتل و پرواز «صفر» بوده است و این در حالی است که بر اساس گزارشی از یک مطالعه تحقیقی توسط شرکت اطلاعات سفر FowardKeys، رزرو بلیت پرواز از امارات به قطر در طول جام‌جهانی فوتبال در مقایسه با مدت مشابه در یک سال استاندارد، ۱۰۰برابر شده است و در این بین سهم تمام کشورهای خلیج فارس و منطقه بیش از ایران است و ۶۵ درصد از افرادی که در دوره جام جهانی به قطر می‌روند، برای سکونت عازم دوبی، ۱۴درصد ابوظبی، ۸درصد جده عربستان، ۶درصد مسقط عمان و ۳درصد عازم مدینه عربستان می‌شوند و سهم ایران در این بین «صفر» است! شاید گفته شود دلیل عدم رقبت مسافران جام جهانی برای اسکان در ایران ناآرامی‌های چندهفته گذشته بوده است اما به گفته رئیس جامعه هتلداران این موضوع صادق نیست زیرا «هرکه بخواهد رزرو انجام دهد باید از سه ماه قبل اقدام کند، بنابراین عدم استقبال تماشاگران جام‌جهانی ارتباطی به وقایع و ناآرامی‌های اخیر استان‌های مختلف نداشته و فرصتی طلایی بود که ما از دست دادیم».

همیشه قبلی‌ها مقصرند!

حالا اما سجادی، وزیر ورزش مسئولیت را از گردن خود و دولت سیزدهم وامی‌نهد و می‌گوید که تقصیر بر گردن دولت‌های گذشته است او به تازگی گفته است: «اگر می‌خواستیم از ظرفیت قطر استفاده کنیم، باید از چندسال قبل اقدامات شروع می‌شد. می‌توانستیم در جنوب کشور اتفاقات خوبی را رقم بزنیم و حداقل می‌شد که اردوی برخی تیم‌ها و دیدارهای تدارکاتی انجام شود. در این یک سال اخیر و در دیدارهایی که مسئولان مختلف با همتایان قطری داشتند، تعاملات شکل گرفته بود».

به نظر می‌رسد سجادی راست می‌گوید اما تمام واقعیت را نمی‌گوید. او راست می‌گوید زیرا در موضوع استفاده از ظرفیت جام جهانی قطر در دولت‌های قبل هم اهمال صورت گرفته است اما نگفتن آن بخش از واقعیت این است که مذاکره درباره چگونگی همکاری ایران با قطر در جام‌جهانی ۲۰۲۲ از دولت محمود احمدی‌نژاد آغاز و در دولت حسن روحانی هم ادامه یافت و البته که تمام مذاکرات در دوران آن دو رئیس‌جمهور هم در حد همان مذاکره باقی ماندو البته که در دولت رئیسی هم در بر همان پاشنه چرخید.

احمدی‌نژاد و تعارف‌های دیپلماتیک

سال ۸۹ بود که احمدی‌نژاد در مکالمه‌ای تلفنی با امیر قطر میزبانی این کشور برای جام جهانی ۲۰۲۲ را تبریک گفت و مطرح کرد که «جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۲۲ حادثه بزرگ ورزشی است که می‌تواند سطح فوتبال کشورهای حوزه خلیج فارس و منطقه خاورمیانه را ارتقاء دهد».

او با اعلام آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای همکاری با قطر به منظور برگزاری هر چه بهتر این مسابقات معتبر اظهار امیدواری کرد که کشورهای منطقه بتوانند سهم مناسبی برای حضور در این بازی ها کسب کنند. شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی هم در این مکالمه بر لزوم هم‌اندیشی کشورهای منطقه برای چگونگی استفاده بهینه از این فرصت ورزشی تاکید و اظهار امیدواری کرد که میزبانی قطر انگیزه ای برای فعالیت گسترده کشورهای منطقه به منظور ارتقاء سطح فوتبال آنها باشد».

پس از آن در دیدار احمدی‌نژاد و امیر قطر در تهران بار دیگر موضوع جام جهانی مطرح شد؛ چنانکه در همان سال۸۹ عبدالله سهرابی، سفیر وقت ایران در قطر درباره محتوای صحبت‌های آنها گفته بود: «یکی از مسائلی که در دیدارهای اخیر مسئولان دو دولت ایران و قطر مطرح شده بحث همکاری ایران در برگزاری هر چه بهتر بازی‌های جام‌جهانی در قطر است. در دیدار احمدی‌نژاد با امیر قطر که چندی قبل در تهران برگزار شد، رئیس‌جمهوری کشورمان این نکته را اعلام کرد که ایران آمادگی کامل دارد تا در هرچه بهتر برگزارشدن این مسابقات، بالاترین سقف همکاری‌ها را داشته باشد تا مسابقات در این کشور اسلامی به بهترین نحو برگزار شود. همین حالا هم پیمانکاران بسیاری از شرکت‌های ایرنی در کشور قطر فعالیت می‌کنند اما پس از گفت‌وگوی دو رئیس دولت بحث همکاری‌های مشترک دو کشور در مورد ساخت امکانات جدید آغاز شده و ما امیدواریم که ایران بتواند کمک شایانی به همسایگان قطری داشته باشد».

این حرف‌ها تمام تلاشی بود که در حوزه دیپلماسی ورزشی میان ایران و قطر انجام شد و بعد از این تعارف‌های دیپلماتیک هیچ اقدام عینی مانند امضای سند همکاری یا هر چیز مشابه دیگر برای تحقق چگونگی همکاری دو کشور صورت نگرفت.

روحانی و فقط دو تماس تلفنی

گذشت تا به دوران دولت حسن روحانی رسیدیم. شهریور سال ۹۷ بود که مهدی تاج که آن زمان هم رئیس فدراسیون فوتبال بود، در دیدار با شیخ حمد، همتای قطری خود آمادگی جمهوری اسلامی برای همکاری در زمینه برگزاری جام جهانی ۲۰۲۲ را اعلام کرد و روحانی هم در گفت‌وگویی تلفنی با شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر بر همکاری‌های دوجانبه در زمینه برگزاری جام جهانی ۲۰۲۲ قطر تأکید کرد. روحانی با اشاره به توانمندی شرکت‌های ایرانی برای اجرای پروژه‌های عمرانی در عرصه‌های مختلف گفت که «شرکت‌های ایرانی برای صدور خدمات فنی و مهندسی بویژه مشارکت در اجرای پروژه‌های عمرانی قطر برای مسابقات جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۲۲، کاملا آمادگی دارند».

در آن مقطع حتی گفته می‌شد توافق‌هایی میان فدراسیون‌های فوتبال دو کشور صورت گرفته اما مشخص نشد که این توافق‌ها دقیقا چیست و قرار است ایران چه نوع همکاری‌هایی با قطر داشته باشد. البته روحانی یک بار دیگر و در خرداد سال۹۹ با امیر قطر به گفت‌وگوی تلفنی پرداخت و باز هم همان حرف‌ها را مطرح کرد و گفت که «در این زمینه [جام‌جهانی۲۰۲۲] ایران هم آماده است در زیرساخت ها و تامین نیازمندی های مورد نظر حضور داشته باشد».

رئیسی و دری که بر همان پاشنه چرخید!

دولت سید ابراهیم رئیسی که روی کار آمد، مسئولان جدید باز هم بر ضرورت همکاری دو کشور در جام‌جهانی سخن می‌گفتند. میانه اسفند سال گذشته بود که محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور، در جلسه بررسی موضوعات مربوط به جام جهانی ۲۰۲۲ قطر، بر ضرورت تدوین طرحی جامع برای همکاری‌های مشترک ایران و قطر در برگزاری جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ تأکید کرد و گفت: «تشکیل کمیته مشترک جام جهانی میان مسئولان مربوطه ایران و قطر می‌تواند گامی مهم و مؤثر در پیشبرد همکاری‌های فی‌مابین باشد. مشارکت و همکاری ایران با قطر برای برگزاری جام جهانی ۲۰۲۲ می‌تواند نقطه عطفی در معرفی ظرفیت‌های گردشگری کشورمان به تماشاگران شرکت کننده در جام جهانی ۲۰۲۲ و گردشگران خارجی باشد.»

او از وزیر نیرو به‌عنوان رئیس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و قطر خواست «ضمن تدوین طرح جامع همکاری ایران با قطر برای برگزاری جام جهانی، از این فرصت برای شناسایی و احصای زمینه‌های همکاری دراز مدت تهران و دوحه استفاده کرده و بسترهای لازم را برای گسترش مناسبات اقتصادی و تجاری فی‌مابین فراهم کند».

نکته جالب آن است که در آن جلسه که مخبر این سخنان را مطرح کرد وزرای نیرو، میراث فرهنگی و گردشگری، ورزش و جوانان، راه و شهرسازی، فرهنگ و ارشاد و نیز مشاور رئیس‌جمهور در امور مناطق آزاد تجاری صنعتی و ویژه اقتصادی نیز حضور داشتند و حتی گزارشی از مذاکرات و هماهنگی‌های انجام شده بین ایران و قطر برای استفاده از ظرفیت‌های حمل و نقل و اقامتی کشورمان برای برگزاری رویداد جام جهانی ۲۰۲۲ قطر ارائه شد و در همان نشست گزارشی از ظرفیت‌های ایران برای حمل و نقل هوایی و دریایی و میزبانی تیم‌های شرکت کننده در جام‌جهانی و نیز پذیرش و اسکان گردشگران خارجی ارائه و گفته می‌شد که تصمیمات لازم هم «برای بسترسازی جهت همکاری هر چه بهتر ایران و قطر اتخاذ شد».

در اردیبهشت امسال بود که امیرقطر به ایران سفر کرد و با سید ابراهیم رئیسی دیدار داشت. او برخلاف آنچه انتظار می‌رفت به جای مذاکره مستقیم درباره موضوع جام جهانی بیشتر درباره مناقشات موجود در منقطه سخن گفت و به همین میزان اکتفا کرد که «بدون تردید سفر امیر قطر به جمهوری اسلامی ایران نقطه عطفی در ارتقای روابط بین دو کشور و دو ملت است و حتماً نقش به سزایی در تقویت تعاملات و همکاری‌های دو کشور در عرصه‌های دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد داشت». با این همه پس از این دیدار عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری، در خرداد ۱۴۰۱ در حاشیه جلسه هیأت دولت به خبرنگاران گفت: «استفاده حداکثری از ظرفیت گردشگری مسابقات جام جهانی ۲۰۲۲ قطر در دستور کار دولت است». سخنان ضرغامی این تصور را در افکار عمومی و حوزه اقتصادی به وجود آورد که شاید سفر امیر قطر به ایران و مذاکره با رئیسی، همراه با دستاوردهایی از جمله انجام توافق منجر به قرارداد میان ایران و قطر شده است.

فرافکنی به جای پاسخگویی

آیا سیاست های سه دولت توانست قدرتمندترین کشور منطقه یعنی ایران در همسایگی کشور برگزار کننده جام جهانی یعنی قطر را بهره مند از اقتصاد ۲۰۰ میلیارد تومانی برگزاری جام جهانی بکند؟ بررسی مواضع سه دولت به ویژه نتیجه مذاکرات در دولت سوم یعنی دولت آقای رئیسی و نتایج بر آمده از آن آیا نشان نمی دهد روابط دیپلماتیک مذکور و شعارهای برآمده از آن بیشتر با هدف تحت‌تأثیر قرار دادن افکار عمومیِ داخلی انجام شده است. این در حالی است که در تمام این‌سال‌ها مطرح شد که کشورهای همسایه بدون چنین تبلیغات رسانه‌ای سهم خود از حوزه گردشگری جام‌جهانی را بردند و حالا که دو ماه تا برگزاری جام‌جهانی بیشتر نمانده و مسئولان هم می‌دانند در این زمان اندک دیگر کاری نمی‌شود کرد، به روال مرسوم تقصیر را از گردن خود وا می‌نهند تا کسی از آن ها نپرسد که آیا در فستیوالی که بیش از ۲۰۰میلیارد دلار برای برگزاری‌اش هزینه شده است، ایران نمی‌توانست با فعال‌کردن صنعت توریست خود و رایزنی‌های دیپلماتیک سهمی از این گردش مالی اقتصادی داشته باشد و البته با معرفی جاذبه‌های گردشگری به مسافران زمینه جذب گردشگران در آینده را فراهم کند؟ همه اینها پرسش‌هایی است که هم مسئولان دولت کنونی باید پاسخگویش باشند و هم مسئولان دولت‌های محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی. از این رو باید گفت دریغ از یک جعبه خرما از خوان سفره جام جهانی بر سفره سیاست و اقتصاد ایران.