جینسینگ (Ginseng) اصطلاحی عمومی است برای ده‌ها گونه گیاهی مختلفی است که به خانواده‌ی Panax تعلق دارند. جینسینگ یکی از گیاهان دارویی بومی شرق آسیا (کشور‌های چین، کره و…) و شمال آمریکاست که دارای ریشه‌ای قطور (با قطر بیش از ۲ سانت) و طول در حدود ۷ سانت با محدوده رنگی زرد تا خرمایی و قهوه‌ای در نوع آمریکایی آن است. گیاه جینسینگ گیاهی دیر رشد است و با گذشت حدود چهار سال از عمرش شروع به گل دادن می‌دهد و پس از چهار تا شش سال به بلوغ خود می‌رسد. آنچه امروز در بسیاری از نقاط جهان با عنوان جینسینگ می‌شناسند، ریشه این گیاه است که طی هزاران سال به عنوان یک داروی سنتی و با عناوینی همچون «داروی جاودانگی» و «اکسیر جوانی» مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

حتی واژه عجیب «پاناکس» به معنی «درمان همه دردها» است و این لقب برای جینسینگ مدیون طب چینی و نشانه استفاده از آن به عنوان درمان کننده بیماری‌های مختلف است. در منابع تاریخی از جینسینگ آسیایی حتی به عنوان پادشاه گیاهان دارویی نیز یاد شده است؛ اما معنی جینسینگ می‌تواند طیف وسیعی از مفاهیم را در برگیرد که مهم‌ترین آن را می‌توان «جوهر انسانی» دانست که گویا این نام‌گذاری به واسطه شباهت زیاد ریشه جینسینگ به اندام و آناتومی انسان بوده است. ریشه گیاه جینسینگ معمولا در فصل پاییز به بیشترین ضخامت خود می‌رسد، از این رو فصل برداشت آن پاییز است.

این گیاه ارزشمند از گذشته‌های دور تا به امروز یکی از دارو‌های گیاهی مهم در طب سنتی آسیاست و دارای خواص بسیار زیادی مانند درمان ناتوانی‌های جسمی و جنسی، کاهش استرس در افراد مختلف، افزایش و بهبود عملکرد حافظه؛ همچنین افزایش سن است. استفاده از جینسینگ در دو دهه اخیر در بیشتر کشور‌ها مرسوم شده است و در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سال ۲۰۱۰ تقریبا هشتاد هزار تن جینسینگ در چهار کشور کره جنوبی، چین، کانادا و ایالات متحده تولید شد. امروز این گیاه در ۳۵ کشور جهان فروخته می‌شود و فروشی بیش از ۲ میلیارد دلاری دارد. کشور کره همچنان بزرگ‌ترین ارائه دهنده و چین بزرگ‌ترین مصرف کننده گیاه جینسینگ هستند.

ترکیبات شیمیایی جینسینگ

تاکنون مطالعات وسیعی روی ترکیبات شیمیایی جینسینگ صورت گرفته است و آنچه تا به حال گزارش شده، این است که این گیاه دارای گلوکوزید‌های استروئیدی به نام پاناکیلون، یک ساپونین به نام پاناکسوزید یا پاناکسین، مواد صابونی، اسانس روغنی فرار به نام پاناسین و یک هورمون و ویتامین B و ویتامین D، ترکیبات استیلنی، استرول‌ها و سرانجام یک گلوکوزید به نام جینسینگ است. این دارو تونیک، محرک، بازساز و مقوی است. مرکز سیستم اعصاب و تنفس را تحریک می‌کند و این اثر دارو مربوط به وجود دو گلوکوزید به نام‌های پانوکسید آ و پانوکسید است. از ریشه گیاه ۱% تا ۲% کولین برحسب وزن و بتاسیتوسترول به دست می‌آید و از این دارو برای تهیۀ دارو‌های جوانی استفاده می‌شود.

از گزارش دیگری آمده است که در سال ۱۹۷۴ ریشه این گیاه و سایر اعضای اندام گیاه برای یافتن اسرار شگفت‌انگیز شفابخش آن تحت بررسی دانشمندان قرار دارد و تاکنون چندین ماده عامل فیزیولوژیک از این گیاه جدا شده است که عمده‌ترین آن پانکسین است، ماده‌ای که مقاومت عضلات را در برابر بی‌نظمی‌ها و ناراحتی‌ها افزایش می‌دهد. پانکس اسید که متابولیسم و سیستم عروقی را اصلاح می‌کند. پاناکولین یا پانکس ویلون که روی سیستم غدد مترشحه داخلی یا آندوکرین اثر می‌گذارد. پاناسن که مرکز اعصاب را تحریک می‌کند. جینسینگ برای بیماری قند نیز اثر مثبت دارد.

روی هم رفته ترکیبات زیر را می‌توان در ریشه جینسینگ یافت:
ــ پاناکیلون
ــ پاناکسوزید
ــ پاناسن (پپتیدوگلیکان)
ــ اسید وانیلیک و سالیسیلات‌ها
ــ بتا سیتوسترول
ــ مشتقات پولی استیلن و پان گزینول (Panxinol)
ــ پلی ساکارید‌ها
ــ آلکالوئید‌ها
ــ ویتامین‌های گروه B
ــ ویتامین D
ــ مواد قندی
ــ فلاونوئید‌ها.

انواع مختلف جینسینگ

همان‌طور که گفته شد، جینسینگ انواع گوناگونی دارد که دو نوع آن در جهان به شهرت رسیده‌اند: جینسینگ آمریکایی و جینسینگ آسیایی که به آن پاناکس آسیایی و پاناکس کوینکوفولیوس هم گفته می‌شود. با این حال انواع مختلف دیگری نیز وجود دارد که در نقاط مختلف کاشته می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد که عبارت‌اند از:

۱. جنسینگ آسیایی (panax ginsing): این نوع از جینسینگ که به جینسینگ چینی (یا کره‌ای) معروف است، نوع کلاسیک و اصلی است که هزاران سال پیش شناخته شده است و در بین سایر انواع جینسینگ دارای خواص دارویی بیشتری است. نوع ژاپنی آن panax japonicas نیز دارای خواصی کمتر و ظاهری کوتاه‌تر است که در کشور ژاپن می‌روید.

۲. جنسینگ هندی: این نوع جنسینگ یک گیاه شناخته شده برای افزایش طول عمر است که با اندکی تفاوت مزایایی مشابه نوع کلاسیک دارد. می‌توان آن را در طولانی مدت مصرف کرد که از خواص آن می‌توان به بهبود سطح تیروئید، تسکین اضطراب، تعادل کورتیزول، بهبود کلسترول، تنظیم قند خون و تناسب اندام اشاره کرد.

۳. جنسینگ سیبری (Eleutherococcus senticosus): این نوع را که حاوی مقادیر بالایی از الکترودهاست، نمی‌توان در رده جینسینگ حقیقی به حساب آورد و در واقع دارای کیفیت و خواص پایین دارویی است و به عنوان جینسینگ ارزان قیمت به فروش می‌رسد. این نوع جینسینگ بیشتر برای بهینه‌سازی استقامت قلب و عروق، بهبود خستگی و تقویت سیستم ایمنی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۴. سَنچی جینسینگ (panax notoginseng) یا (panax pseudo ginseng): جنسینگ کاذب نیز خوانده می‌شود و کاملاً با (panax ginseng) که همان جینسینگ چینی است، از نظر قدرت عمل، فواید دارویی و درمانی و موارد استفاده متفاوت است. از جمله موارد درمانی که از این گیاه استفاده می‌شود، می‌توان به موقف کردن خونریزی و تسکین درد اشاره کرد.

۵. جینسنگ آمریکایی (panax quinquefolius): نسبت به مشابه چینی خود کوچک‌تر است و در سراسر مناطق آمریکای شمالی از جمله نیویورک، پنسیلوانیا، ویسکانسین و انتاریو کانادا رشد می‌کند. سرخ‌پوستان از جینسینگ آمریکایی (مردمان بومی آن مناطق) برای درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌کنند. این گیاه دارای لعاب (شیره‌ای) مشابه شیره گیاه شیرین بیان است که علاوه‌بر مواد شیرین موجود در آن برخی مواقع با مقادیری مواد تلخ و نیز انواعی از ترکیبات معطر همراه است.

این شیره می‌تواند بوی ملایمی داشته باشد یا اصلاً بویی نداشته باشد. این نوع جینسینگ برای مبارزه با افسردگی، تعادل قند خون، حفاظت در برابر ناراحتی‌های گوارشی ناشی از اضطراب، بهبود تمرکز و تقویت سیستم ایمنی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع جینسینگ از نوع آسیایی آن ملایم‌تر است؛ اما باز هم خاصیت درمانی دارد. موضوع مهم دیگر در مورد این گیاه این است که با استقبال بسیار خوبی در آسیا مواجه شده است، به طوری که امروز بیش از ۸۵٪ جینسینگ کشت داده شده در آمریکا به بازار‌های آسیایی صادر می‌شوند.

۶. جینسینگ برزیلی: در سراسر جنگل‌های بارانی آمریکای جنوبی رشد می‌کند و به زبان پرتغالی به آن «برای همه چیز» می‌گویند؛ زیرا مزایای بسیار متعددی دارد. این نوع از گیاه سطح سالم تستوسترون را در مردان و زنان تقویت می‌کند و می‌تواند در سلامت عضلانی، کاهش التهاب، مبارزه با سرطان، بهبود عملکرد جنسی و افزایش استقامت مؤثر واقع شود.

۷. جینسینگ هیمالیایی (panax pseudoginseng subspecies himalaicus): خواص درمانی و دارویی‌اش در مقایسه با (panax ginseng) بسیار کمتر است و هیمالیایی‌ها از آن در درمان کم اشتهایی و موارد سوء‌هاضمه استفاده می‌کنند.

۸. دارف جینسینگ (panax trifolius): از انواع نادر جینسینگ آمریکایی به شمار می‌آید و سرخپوستان آمریکایی معمولاً از آن برای درمان سردرد، سرفه و سوء‌هاضمه استفاده می‌کنند.

۹. جینسینگ پرویی یا لپیدیوم میینی: که به ماکا هم شهرت دارد، اثرات زیادی در سلامتی انسان دارد و باعث افزایش قدرت جنسی می‌شود و با ناباروری خانم‌ها نیز مقابله می‌کند.