کودکان و نوجوانان زیادی در عاشورا حضور داشتند. قافله امام حسین (ع) با اهل حرم و زن و فرزندان عازم کوفه بود از این رو، وقتی لشکر حر بن یزید ریاحی مانع حرکت امام (ع) شد، این زن ها و کودکان هم به ناچار در کربلا ماندند.

بسیاری از این کودکان و نوجوانان در ظهر عاشورا به شهادت رسیدند و برخی هم بعد از عاشورا و هنگام اسارت در راه کوفه یا شام له لقاء الله پیوستند.

در این گزارش قصد داریم مروری بر نام شهدای کودک عاشورا داشته باشیم. ابتدا به شهدایی می پردازیم که ظهر عاشورا و هنگام جنگ آسمانی شدند.

حضرت علی اصغر (ع)

طفل شش ماهه امام حسین (ع) در عصر عاشورا تشنه و بی تاب بود. امام (ع) خطاب به دشمن فرمود: از یاران و فرزندانم، کسی جز این کودک نمانده است. نمی بینید که چگونه از تشنگی بی تاب است؟ در نفس المهموم آمده است که فرمود: اگر بر من رحم نمی کنید، به این طفل رحم کنید. امام (ع) در حال گفت وگو بود که تیری از کمان حرمله آمد و گوش تا گوش گلوی علی اصغر را درید.

عبدالله رضیع

عبدالله نیز فرزند کوچک امام حسین (ع) بوده است. برخی مورخان می گویند او در همان روز عاشورا به دنیا آمد و در همان روز نیز از دنیا رفت. شیخ مفید می گوید: عبدالله بن حسین در كودكی با تيری كه از سوی دشمن پرتاب شد، در دامن امام حسين(ع) گلويش ذبح شده و شهید گشت. برخی مورخان قدیمی مسلمان همچون طبری و ابن اثیر هم نام این طفل شيرخوار را عبدالله نوشته اند.

احتمال دارد اين شهید همان علی اصغر (ع) باشد كه به دو نام در تاريخ ثبت شده است. اين احتمال را هم می توان داد كه دو فرزند خردسال امام در كربلا بوده اند.

قاسم بن الحسن (ع)

فرزند امام حسن (ع) که ازکودکی نزد عموی خود اباعبدالله بزرگ شده بود، عشق و علاقه بسیار زیادی به عموی خود داشت. وی با اصرار زیاد، عمویش حسین (ع) را راضی کرد تا به میدان برود. در میدان جنگ نمایانی کرد و بعد از هجوم دشمن از اسب به زمین افتاد و به شهادت رسید.

عبد اللّه بن حسن (ع)

وی فرزند کوچک امام حسن مجتبی (ع) بود که همانند برادرش از کودکی نزد امام حسین (ع) بزرگ شده بود. روز عاشورا وقتی سید الشهداء در گودال قتلگه بر زمین افتاده بود، عبدالله برای دفاع از عموی مظلومش به سوی میدان شتافت تا از شهادت اباعبدالله جلوگیری کند اما با تیغ بحر بن کعب به شهادت رسید. برخی هم نقل کرده اند، حرمله با شمشیر، دست او را که در آغوش عمویش حسین علیه السلام قرار گرفته بود، برید و همان جا شهیدش کرد.

فرزندان حضرت زینب (س)

عون، فرزند حضرت زینب (س) در کربلا و روز عاشورا همراه مادرش، حضوری فعال داشت و به شهادت رسید. این نوجوان رشید نزد امام آمد و اجازه خواست که به میدان برود. امام (ع) ابتدا نپذیرفتند اما با اصرار حضرت زینب (س)، حضرت اجازه فرمودند که عون به میدان برود.

محمد بن عبداللّه نیز دیگر فرزند حضرت زینب (س) بود که شجاعانه قدم به میدان گذاشت و خود را معرفی کرد و در یک نبرد نمایان، چند سرباز دشمن را هلاک کرد و سرانجام به شهادت رسید.

عمرو بن جُناده انصاری

عمرو بن جناده از شهیدان نوجوان کربلا است که پدرش در رکاب سیدالشهداء (ع) و در عاشورا شهید شد. او هنگامی که خواست به میدان برود، امام فرمود: پدر این جوان کشته شد، شاید مادرش راضی نباشد که به میدان رود. اما عمرو گفت: مادرم دستور داده که به میدان بروم و لباس جنگ بر من پوشانده است. او که 9 یا 11 ساله بود، به میدان رفت و جنگید تا شهید شد. نام او در زیارت ناحیه مقدسه آمده است.

اما حالا به کودکانی می پردازیم که در کاروان حسین (ع) حضور داشتند اما ظهر عاشورا شهید نشده و بعددر شام غریبان و در دوره اسارت شهید یا اسیر شدند. نام برخی از این بزرگواران بدین شرح است:

حضرت سکینه (س)، دختر امام حسین (ع) و حضرت رباب (س)

حضرت رقیه (س)، دختر امام حسین (ع)

حمیده، دختر مسلم بن عقیل

فاطمه، دختر امام حسین (ع)

حسنِ مُثَنّی، فرزند امام مجتبی (ع)

امام محمد باقر (ع)، فرزند امام سجاد (ع)

محمد و ابراهیم، فرزندان مسلم بن عقیل

فرزندان امام حسن (ع)

طفلان مسلم

محمد و ابراهیم، دو فرزند مسلم بن عقیل بودند که در حادثه کربلا اسیر شدند. ابن زیاد دستور داد آن دو را زندانی کنند. این دو نوجوان نابالغ، مدت یک سال در زندان بودند. سپس با کمک زندان بان شبانه از زندان گریختند. شب به خانه زنی پناه بردند که شوهرش (حارث نام) در سپاه دشمن بود. حارث، آن دو را کنار رود فرات برد و بی رحمانه سر از تنشان جدا کرد و پیکرشان را در فرات افکند و سرهای آن دو را برای دریافت جایزه نزد ابن زیاد برد.

عمروبن الحسن

عمروبن الحسن فرزند خردسال امام حسن مجتبی (ع) بود. او در کربلا حضور داشت و پس از حادثه عاشورا اسیر شد. نقل شده است روزی یزید به او گفت: آیا با پسرم عبدالله کشتی می گیری؟ عمروبن الحسن گفت: نیرویی برای کشتی ندارم ولی یک چاقو به من و یک چاقو هم به او بده تا با هم بجنگیم. اگر او مرا کشت، من به جدم رسول خدا (ص) و پدرم علی بن ابی طالب (ع) می پیوندم و اگر من او را بکشم، او به جدش ابوسفیان و پدرش معاویه خواهد پیوست.

یزید گفت: این خویی است که من می شناسم. مار جز مار نمی زاید؟ یعنی عمرو بن الحسن، شجاعت و سخنوری را از اجداد خود به ارث برده است.

حسن مثنی

حسن‌ بن‌ حسن‌ بن‌ علی (ع)، مشهور به حسن مُثَنّیٰ، فرزند امام حسن مجتبی(ع) است. حسن مثنیٰ، در واقعه کربلا در لشکر امام حسین(ع) بود و مجروح شد و با وساطت اسماء بن خارجه فزاری، از معرکه نجات یافت و در کوفه تحت درمان قرار گرفت. او پس از بهبودی، از کوفه به مدینه بازگشت.

حضرت رقیه (س)

دختر 3 ساله امام حسین (ع) بعد از ظهر عاشورا همراه اسیران اهل بیت بود و در کوفه و شام نیز حضور داشت. طبق روایتی، رقیه (س) شبی پدر را به خواب می بیند و پس از بیدار شدن بی تابی می کند. گویا سر مطهر امام (ع) را نزد او می برند. رقیه (س) نیز با دیدن این صحنه دچار رنجوری می شود و جان می دهد.

سایر شهدا و اسیران کودک کربلا

به غیر از کودکان نابالغ امام حسین (ع) و امام حسن (ع) و حضرت عباس (ع) و آل عقیل در ظهر عاشورا دو دختر بچه در شام غریبان جان سپردند که به بیان مهدی طباطبایی (ره) از فرزندان حضرت علی اکبر(ع) بودند و احتمالا در کنار سایر شهدا دفن شده باشند.

در شهر بعلبک لبنان نیز در کنار کاخ باستانی هرود بارگاه زیبایی وجود دارد که آن را قبر خوله بنت الحسين (س) می دانند.