یکی از آیین های ویژه هنگام گردش سال شمسی، خواندن دعای معروف «یا مقلب القلوب و الابصار، یا مدبر اللیل و النهار، یا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الا أحسن الحال» است.

دعای تحویل سال در کدام سوره قرآن است ؟

در کتاب‌های مشهور ادعیه همچون «اقبال الا‌عمال» سید‌ابن‌طاووس و «مصباح المتهجد» شیخ طوسی اشاره‌‌ای به دعای تحویل سال نگردیده و این نشان می‌دهد چه در منابع اهل سنت و چه در منابع تشیع، سند روایی مورد اعتماد برای آن موجود نیست.

اما علامه محمد باقر مجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱ه.ق) در کتاب «زادالمعاد» در خصوص این دعا نقل کرده است که در کتب غیر مشهور هگ روایت کرده اند که در وقت تحویل سال این دعا را بسیار بخوانید: یا مقلب القلوب والابصار یا مدبر اللیل و النهار یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال، بعضی ذکر کرده‌اند، این دعا 366 مرتبه گفته شود.

بنابراین با توجه به این گزارش، دعای تحویل سال در دوره صفویه مرسوم و معمول بوده است.

عبارت «مقلب القلوب و الابصار» با این مفهوم در قرآن سابقه ندارد و منظور از عبارت « … یوما تتقلب فیه القلوب و الابصار » نیز که یک بار در قرآن سوره نور آیه ی 37 آمده، منظور روز قیامت است و ارتباط مستقیمی به تحویل سال ندارد؛ البته در بعضی متون دینی دگرگونی طبیعت در فصول سال و زنده شدن طبیعت را به قیامت تشبیه کرده اند.

عبارت «یا مقلب القلوب و الابصار» در برخی احادیث که در مورد اذکار نوافل است آمده است، از جمله در کتاب إعلام الورى بأعلام الهدی شیخ طبرسی ، (ص 432)، با عبارت «یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَى دِینِک.» و نیز در مصباح المتهجد شیخ طوسی، (ص 132) در روایتی که مرحوم صدوق در «کمال الدین» (ص 353) از قول امام صادق علیه السلام آورده است.

دعای تحویل سال از کجا آمده است؟

ترکیب‌های مورد استفاده در دعای تحویل سال، ترکیب های بسیار آشنا و پر تکرار نیستند، اما برخی از بخش ها آن را در جا‌های مختلف شنیده ایم. به عنوان مثال در بخشی از دعای تحویل سال خداوند را با عنوان "یا مقلب القلوب والابصار" صدا می زنیم و این عبارت هم در قرآن و هم در حدیث به شکل های مختلفی ذکر شده است.

ریشه ی دعای تحویل سال

دعای تحویل سال در قرآن

خداوند کریم در یکی از سوره ها زیبای قرآن به نام سوره ی نور در آیه 37 می فرمایند:

«رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إیتاءِ الزَّکاةِ یخافُونَ یوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصارُ»

«مردانی که هیچ تجارت و خرید و فروشی آن ها را از یاد خدا و برپا کردن نماز و پرداختن زکات مشغول نمی کند، آن ها از روزی می ترسند که دل ها و دیده ها در آن پریشان و دگرگون است.»

“یوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصارُ “ که در دعای تحویل سال نیز به مفهوم آن اشاره می کنیم در این آیه همان روز قیامت است اما در لحظه تحویل سال ما از خداوند می خواهیم که در همین لحظه که لحظه تغییر سال و پشت سر گذاشتن 365 روز حادثه و خاطره و تجربه است، قلب و دیده هایمان را به بهترین شکل ممکن تغییر دهد.

همچنین در ذکر‌های مخصوص نماز‌های نافله نیز عبارتی آشنا می‌بینیم که خداوند را با آن صدا می زند:

«یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِک.»

«ای تغییر دهنده دل‌ها و دیده‌ها قلب و دل من را بر دین خودت پایدار کن.»

در کل با جست و جو در میان احادیث و بررسی دقیق تر عبارات می توان دید که در ادعیه مختلف، خداوند منشأ اصلی تغییر و تحول در دل ها و دیده هاست و به بهانه ها مختلف از خداوند درخواستی در همین زمینه انجام می شود. البته که صاحب قلب ها و دل ها بهترین کسی است که می تواند برای همه ما پایداری در دین را به ارمغان بیاورد و حال خوب دل هایمان را تضمین کند.

در کتاب اقبال الاعمال اثر سید بن طاووس نیز عبارتی است نظیر دعای تحویل سال که از این قرار است:

«سبحان مقلب القلوب والأبصار، سبحان مقلب اللیل والنهار»

«پاک و منزه است تغییر دهنده دل ها و دیده ها، پاک منزه است تغییر دهنده شب و روز»

سالیان سال است که ایرانیان با توجه به آرمان های اسلامی و حفظ سنت های زیبای نوروزی و باستانی ایران در لحظه تحویل سال، خداوند را مسبب تمام تغییرات در اوضاع و احوال دنیا و طبیعت می دانند و او را که پاک و منزه است به یاری می طلبند تا در این ساعت های زیبا و پر شور تحویل سال تغییری بزرگ در قلب ها حاصل کند.

یکی دیگر از بخش های دعا تحویل سال که نمونه مشابه در آیات قرآنی دارد عبارت «یا مدبر الیل و النهار» است. این بخش از دعای تحویل سال نیز عیناً در قرآن یا روایات و ادعیه معتبر تکرار نشده، اما مضامینی شبیه به آن در منابع اصیل و معتبر دیده می شود. خداوند کریم در قرآن و در سوره مزمل آیه 20 می فرمایند:

«وَ اللّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ»

این شباهت مضامین دعای تحویل سال با ادعیه معتبر و آیات قرآنی نشان از این است که اگرچه کلمات دعای تحویل سال دقیقاً کلماتی نیستند که از دهان معصومین (ع) بیرون آمده باشند، اما بدون شک هیچ منافاتی با معارف اسلامی و سخنان نورانی معصومین ندارد و قرائت این دعا در هنگام تحویل سال نه تنها اشکالی ندارد بلکه بسیار پسندیده و مبارک است.

فضائل دعای تحویل سال

خواص ذکر یا مقلب القلوب والابصار

هر کس در روز چهار شنبه شروع کند تا ده روز که آخر آن جمعه باشد و هر روز صد بار با حضور قلب و طهارت بدن این دعا را بخواند حاجتش برآورده شود.

(( بسم الله الرحمن الرحیم، یا مُفَتِّحَ الاَبواب و یا مُقَلِّبً القُلوبِ و الاَبصارِ و یا دلیلَ المُتَحَیِّرینَ و یا غیاثَ المُستَغیثین، تَوَکَّلتُ عَلَیکَ یا رَبِّ وَاقضِ حاجَتی و اکفِ مُهِمّی، و لا حولَ و لا قُوَّةَ اِلّا بِاللهِ العَلیِ العَظیم، و صلی الله علی محمد و آل محمد و آلِهِ اَجمَعین ))